Created Δευτέρα 03 Φεβρουαρίου 2025
Μετάφραση του: brain @britannica 20250203
εγκέφαλος, η μάζα του νευρικού ιστού στο πρόσθιο άκρο ενός οργανισμού. Ο εγκέφαλος ενσωματώνει αισθητηριακές πληροφορίες και κατευθύνει τις κινητικές αντιδράσεις· στα ανώτερα σπονδυλωτά είναι επίσης το κέντρο μάθησης. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος ζυγίζει περίπου 1,4 κιλά (3 λίβρες) και αποτελείται από δισεκατομμύρια κύτταρα που ονομάζονται νευρώνες (neuron). Συναρθρώσεις μεταξύ νευρώνων, γνωστές ως συνάψεις (synapse), επιτρέπουν στα ηλεκτρικά και χημικά μηνύματα να μεταδοθούν από έναν νευρώνα στον επόμενο στον εγκέφαλο, μια διαδικασία που υπόκειται των βασικών αισθητηριακών λειτουργιών και που είναι κρίσιμη για τη μάθηση, τη μνήμη και το σχηματισμό της σκέψης, και άλλες γνωστικές δραστηριότητες. Ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός (spinal cord) μαζί συνθέτουν το σύστημα του νευρικού ιστού στα σπονδυλωτά που ονομάζεται κεντρικό νευρικό σύστημα (central nervous system), το οποίο ελέγχει τόσο τις εκούσιες κινήσεις, όπως αυτές που εμπλέκονται στο περπάτημα και στον λόγο όσο και τις ακούσιες κινήσεις, όπως η αναπνοή και οι αντανακλαστικές πράξεις. Είναι επίσης το κέντρο των συναισθημάτων και της γνώσης. (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο, δείτε νευρικό σύστημα (https://www.britannica.com/science/nervous-system)).
Στα κατώτερα σπονδυλωτά ο εγκέφαλος είναι σωληνοειδής και μοιάζει με ένα πρώιμο αναπτυξιακό στάδιο του εγκεφάλου στα ανώτερα σπονδυλωτά. Αποτελείται από τρεις διακριτές περιοχές: τον οπίσθιο εγκέφαλο (hindbrain), τον μεσεγκέφαλο (midbrain), και τον πρόσθιο εγκέφαλο (forebrain). Αν και ο εγκέφαλος των ανώτερων σπονδυλωτών υφίσταται σημαντική τροποποίηση κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη, αυτές οι τρεις περιοχές είναι ακόμη διακριτές.
Ο οπίσθιος εγκέφαλος αποτελείται από τον προμήκη μυελό (medulla oblongata) και τη γέφυρα (pons). Ο μυελός μεταδίδει σήματα μεταξύ του νωτιαίου μυελού (spinal cord) και των ανωτέρων μερών του εγκεφάλου· ελέγχει επίσης τέτοιες αυτόνομες λειτουργίες όπως ο καρδιακός παλμός και η αναπνοή. Η γέφυρα αποτελείται εν μέρει από οδούς που συνδέουν τον νωτιαίο μυελό με υψηλότερα επίπεδα του εγκεφάλου, και περιέχει επίσης ομάδες κυττάρων που μεταφέρουν πληροφορίες από τον τελεγκέφαλο (cerebrum) στην παρεγκεφαλίδα (cerebellum).
Ο μεσεγκέφαλος, το ανώτερο τμήμα του οποίου εξελίχθηκε από τους οπτικούς λοβούς, είναι το κύριο κέντρο της αισθητηριακής ολοκλήρωσης (sensory integration) στα ψάρια και στα αμφίβια. Εμπλέκεται επίσης με την ολοκλήρωση στα ερπετά και τα πτηνά. Στα θηλαστικά ο μεσεγκέφαλος μειώνεται σημαντικά, χρησιμεύοντας κυρίως ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του οπίσθιου εγκεφάλου και του πρόσθιου εγκεφάλου.
Συνδεδεμένη με το μυελό, τη γέφυρα και τον μεσαίο εγκέφαλο με μεγάλες δέσμες ινών είναι η παρεγκεφαλίδα. Σχετικά μεγάλος στους ανθρώπους, αυτός ο «μικρός εγκέφαλος» ελέγχει την ισορροπία και τον συντονισμό, παράγοντας ομαλές, συντονισμένες κινήσεις των μυικών ομάδων.
Ο πρόσθιος εγκέφαλος περιλαμβάνει τα εγκεφαλικά ημισφαίρια και, κάτω από αυτά, το εγκεφαλικό στέλεχος (brainstem), το οποίο περιέχει τον θάλαμο (thalamus) και τον υποθάλαμο (hypothalamus). Ο θάλαμος είναι το κύριο κέντρο αναμετάδοσης μεταξύ του μυελού και του εγκεφάλου· ο υποθάλαμος είναι ένα σημαντικό κέντρο ελέγχου για τη σεξουαλική ορμή, την ευχαρίστηση, τον πόνο, την πείνα, τη δίψα, την αρτηριακή πίεση, τη θερμοκρασία σώματος και άλλες σπλαχνικές (visceral) λειτουργίες. Ο υποθάλαμος παράγει ορμόνες που ελέγχουν τις εκκρίσεις της πρόσθιας υπόφυσης (pituitary gland), και επίσης παράγει ωκυτοκίνη και αντιδιουρητική ορμόνη (αγγειοπιεσίνη, vasopressin), που αποθηκεύονται και απελευθερώνονται από την οπίσθια υπόφυση.
Ο τελεγκέφαλος (cerebrum), που λειτουργεί αρχικά ως μέρος των οσφρητικών λοβών, εμπλέκεται με πιο σύνθετες λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου (brain). Σε ανθρώπους και άλλα προχωρημένα σπονδυλωτά, ο τελεγκέφαλος έχει αναπτυχθεί πάνω από τον υπόλοιπο εγκέφαλο, σχηματίζοντας ένα ελικοειδές (ζαρωμένο) στρώμα φαιάς ουσίας (gray matter). Ο βαθμός περιέλιξης (convolution) εξαρτάται εν μέρει από το μέγεθος του σώματος. Μικρά θηλαστικά (π.χ. μικρότερος μυρμηγκοφάγος, marmoset ( είδος μικρού πιθήκου με μεγάλα μάτια)) έχουν γενικά λείο εγκέφαλο και μεγάλα θηλαστικά (π.χ. φάλαινα, ελέφαντας, δελφίνι) έχουν γενικά πολύ ελικοειδή.
Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια χωρίζονται από μια βαθιά αυλάκωση, τη διαμήκη εγκεφαλική σχισμή. Στη βάση αυτής της σχισμής βρίσκεται μια παχιά δέσμη νευρικών ινών, που ονομάζεται μεσολόβιο (corpus callosum), που παρέχει μια σύνδεση επικοινωνίας μεταξύ των ημισφαιρίων. Το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει το δεξί μισό του σώματος και αντίστροφα, λόγω μιας διασταύρωσης των νευρικών ινών στον μυελό ή, σπανιότερα, μέσα στο νωτιαίο μυελό. Αν και το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο είναι κατοπτρικές εικόνες το ένα του άλλου με πολλούς τρόπους, υπάρχουν σημαντικές λειτουργικές διακρίσεις. Στους περισσότερους ανθρώπους, για παράδειγμα, οι περιοχές που ελέγχουν την ομιλία βρίσκονται στο αριστερό ημισφαίριο, ενώ περιοχές που ελέγχουν τις χωρικές αντιλήψεις εντοπίζονται στο δεξί ημισφαίριο.
Δύο μεγάλες αυλακώσεις—η κεντρική αύλακα (Fissure of Rolando) και η πλευρική αύλακα—διαιρούν κάθε εγκεφαλικό ημισφαίριο σε τέσσερα τμήματα: τον μετωπικό, τον βρεγματικό, τον κροταφικό και τον ινιακό λοβό. Η κεντρική αύλακα, γνωστή και ως σχισμή του Rolando, διαχωρίζει επίσης την περιοχή της κινητικής φλοιώδους περιοχής (cortical motor area) (η οποία είναι πρόσθια της σχισμής) από την αισθητήρια φλοιώδη περιοχή (cortical sensory area) (που είναι οπίσθια της σχισμής). Ξεκινώντας από την κορυφή του ημισφαιρίου, οι ανώτερες περιοχές των κινητικών και αισθητήριων τμημάτων ελέγχουν τα κάτω μέρη του σώματος, και οι κάτω περιοχές των κινητικών και αισθητήριων τμημάτων ελέγχουν τα ανώτερα μέρη του σώματος. Άλλες λειτουργικές περιοχές των εγκεφαλικών ημισφαιρίων έχουν ταυτοποιηθεί, συμπεριλαμβανομένου του οπτικού φλοιού στον ινιακό λοβό και του ακουστικού φλοιού στον κροταφικό λοβό. Ένα μεγάλο μέρος του φλοιού των πρωτευόντων, ωστόσο, δεν είναι αφιερωμένο σε καμία συγκεκριμένη κινητική ή αισθητηριακή λειτουργία· αυτός ο λεγόμενος συνειρμικός φλοιός (association cortex) εμπλέκεται προφανώς σε ανώτερες νοητικές δραστηριότητες.
The Editors of Encyclopaedia Britannica (https://www.britannica.com/editor/The-Editors-of-Encyclopaedia-Britannica/4419)
This article was most recently revised and updated by Meg Matthias (https://www.britannica.com/editor/Meg-Matthias/12593612).