Table of Contents

Εισαγωγή στη Μεταφυσική και την Επιστημολογία

Μετάφραση του: Introductory lectures

Εκτός από μια εισαγωγή στην επιστημολογία και τη μεταφυσική, θα χρησιμοποιήσω αυτές τις διαλέξεις ως δικαιολογία για να μιλήσω για τρεις από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους που συνέβαλαν στην έναρξη της δυτικής φιλοσοφίας. Αυτοί είναι:

• Σωκράτης (470-399 π.Χ.)
• Πλάτωνας (427-347 π.Χ.)
• Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.)

Στην πορεία θα αναφέρω και άλλα πρόσωπα.

I. Εισαγωγή στην Επιστημολογία

Α. επιστημολογία = ορ. η φιλοσοφική μελέτη της γνώσης, από το ελληνικό επιστήμη, που σημαίνει «γνώση» ή «επιστημονική κατανόηση», και -ολογια, «μελέτη του».

Β. Σημαντικές ερωτήσεις:

1. Τι είναι η γνώση;

   • Είναι η γνώση κάτι περισσότερο από μια ορθή πεποίθηση;
   • Αν ναι, τότε τι;
   • Πόσο ισχυρή πρέπει να είναι η αιτιολόγηση της πεποίθησης για να είναι γνώση;
   • Απαιτεί η γνώση βεβαιότητα;

2. Πόση γνώση είναι δυνατή; Μπορούμε να έχουμε οποιαδήποτε γνώση;

   • σκεπτικισμός = η άρνηση ότι η γνώση είναι δυνατή
     • Υπάρχουν τόσο γενικές όσο και καθέκαστες μορφές σκεπτικισμού
     • γενικός σκεπτικισμός = δεν έχουμε γνώση (για οτιδήποτε)
     • Οι καθέκαστες μορφές σκεπτικισμού αρνούνται ότι μπορούμε να αποκτήσουμε γνώση για κάποια ειδική περιοχή. Για παράδειγμα, ένας «ηθικός σκεπτικιστής» είναι κάποιος που αρνείται ότι μπορούμε να έχουμε γνώση για την ηθική
   • Η προσπάθεια να ξεπεραστεί ο σκεπτικισμός (με τις διάφορες εκφάνσεις του) είναι ένα από τα επαναλαμβανόμενα θέματα στη φιλοσοφία.
   • Ο Σωκράτης υπαινίχθηκε ότι μπορεί να ήταν ο πιο σοφός άνθρωπος στην Ελλάδα γιατί μόνο αυτός γνώριζε τη δική του άγνοια. Αν και δεν ήταν εντελώς σκεπτικιστής, ήταν αρκετά σεμνός σε ό,τι νόμιζε ότι γνώριζε, κάτι που είναι χαρακτηριστικό της φιλοσοφικής σκέψης.

3. Τι είδους γνώσεις υπάρχουν;

   • Μια πολύ σημαντική διάκριση:
     • a priori γνώση = γνώσιμη μέσω καθαρού, αβοήθητου λόγου ή «απλώς με το να το σκέφτομαι» (Παράδειγμα: Η γνώση μου ότι «Ή χιονίζει ή δεν χιονίζει.» Δεν χρειάζεται να «ελέγξω».)
     • a posteriori γνώση = γνώσιμη μόνο με την κατοχή καθέκαστων εμπειριών, ιδιαίτερα αισθητηριακών εμπειριών. (Παράδειγμα: η γνώση μου ότι «Δεν χιονίζει.») (Ονομάζεται επίσης εμπειρική γνώση.)

4. Μπορούμε να έχουμε κάποια μη τετριμμένη a priori γνώση;

   • Τα περισσότερα παραδείγματα a priori γνώσης είναι τετριμμένα (π.χ. το παράδειγμα του χιονίζει ή πράγματα όπως «Αν είμαι 26 ετών, τότε είμαι 26 ετών.»)
   • Ο Ιμάνουελ Καντ (1724-1804) πίστευε ότι η φύση τού χώρου και του χρόνου (δηλαδή ότι ο χρόνος είναι γραμμικός και ότι ο χώρος έχει τρεις διαστάσεις) είναι γνωστή a priori, όπως και οι αλήθειες της ηθικής (δηλαδή ότι είναι λάθος να αυτοκτονείς).
   • Οι περισσότεροι φιλόσοφοι πιστεύουν ότι τα μαθηματικά μπορούν να γνωσθούν a priori.

5. Πόσο αξιόπιστες είναι οι αισθήσεις; Μπορούμε πραγματικά να αποκτήσουμε γνώση μέσω αυτών;

   • Προβλήματα που στρέφονται γύρω από τις παραισθήσεις (hallucination), τις οπτικές ψευδαισθήσεις (optical illusions) κ.λπ. αμφισβητούν την αξιοπιστία των αισθήσεών μας.
   • Πιο ριζικές αμφιβολίες πηγάζουν από τη θεώρηση του ονείρου ή/και της δυνατότητας να είμαι «εγκέφαλος σε ένα δοχείο» (brain in a vat). Πώς ξέρουμε ότι όλα όσα βλέπουμε, ακούμε και αισθανόμαστε δεν είναι κάποιου είδους ψευδαίσθηση ή όνειρο;
   • Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776): Απλά επειδή έχουμε παρατηρήσει τα πράγματα να είναι με έναν ορισμένο τρόπο, σημαίνει αυτό ότι αυτά θα είναι πάντα; Γνωρίζουμε ότι ο ήλιος θα ανατείλει αύριο; (Εισαγωγή του παραδείγματος σπασίματος της κιμωλίας εδώ.)

6. Ποια είναι η πρωταρχική ή θεμελιώδης πηγή γνώσης;

   • ορθολογισμός (rationalism): η θεωρία ότι η θεμελιώδης πηγή γνώσης είναι ο καθαρός λόγος ή η αβοήθητη σκέψη (ή ότι η περισσότερη γνώση είναι a priori). Ο Πλάτωνας ήταν ορθολογιστής.
   • εμπειρισμός (empiricism): η θεωρία ότι η θεμελιώδης πηγή γνώσης είναι η αισθητηριακή εμπειρία (ή ότι η περισσότερη γνώση είναι a posteriori). Όπως οι περισσότεροι επιστήμονες, ο Αριστοτέλης ήταν εμπειριστής.
   • Στην ιστορία της φιλοσοφίας, σχεδόν κανένας φιλόσοφος δεν ήταν ένας πλήρης ορθολογιστής ή πλήρης εμπειριστής· σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι και οι δύο πηγές γνώσης είναι σημαντικές. Οι όροι χρησιμοποιούνται συνήθως για έναν φιλόσοφο ανάλογα με το ποια πηγή τονίζεται στη φιλοσοφία του.

7. Ως άνθρωποι, πώς «αναπαριστάνουμε» τον κόσμο; (Αυτές οι ερωτήσεις μπορούν επίσης να θεωρηθούν μεταφυσικές.)

   • Πώς σχετίζονται οι αντιλήψεις και οι ιδέες μας με αυτό που υπάρχει «εκεί έξω»;
   • Τι σημαίνει να πούμε ότι μια πεποίθηση που έχουμε είναι αληθινή;
   • Τι σημαίνει να πούμε ότι οι αντιλήψεις μας είναι ακριβείς;

II. Εισαγωγή στη Μεταφυσική

Α. μεταφυσική = ορ. η προσπάθεια να απαντηθούν τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα για τη φύση της πραγματικότητας, από το λατινικό Metaphysica, που κυριολεκτικά σημαίνει «Μετά τα Φυσικά», που αναφέρεται σε ένα βιβλίο του Αριστοτέλη που τέθηκε αμέσως μετά τα Φυσικά σε μια πρώιμη λατινική συλλογή των γραπτών του Αριστοτέλη

Β. Στενά συνδεδεμένη με την οντολογία = η φιλοσοφική μελέτη του/της είναι/ύπαρξης, από την ελληνική ουσία, που σημαίνει «είναι», και -ολογια, «μελέτη του».

Γ. Σημαντικές ερωτήσεις:

1. Τι είναι η ύπαρξη; Τι είναι το είναι; Τι είναι η πραγματικότητα; (Αυτές είναι λίγο πολύ γενικές για να προσπαθήσουμε να τις απαντήσουμε άμεσα.)

2. Ποιο είναι το βασικό λεξιλόγιο που πρέπει να χρησιμοποιούμε όταν περιγράφουμε αυτό που υπάρχει;

   • Ένα μοντέλο προέρχεται από τον Αριστοτέλη
   • Η βασική διάκριση είναι μεταξύ υποστάσεων (substances) και γνωρισμάτων (attributes) (και ίσως δραστηριοτήτων)
   • Μια υπόσταση είναι κάτι που υπάρχει ανεξάρτητα. Οι υποστάσεις έχουν γνωρίσματα. Το τραπέζι είναι μια υπόσταση. Το χρώμα του είναι ένα γνώρισμα. Το χρώμα δεν είναι το ίδιο μια υπόσταση, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το τραπέζι.
   • Δύο συστατικά μιας υπόστασης: ύπαρξη και ουσία. Η ύπαρξη του τραπεζιού είναι ότι είναι. Η ουσία του τραπεζιού είναι τι είναι (ένα τραπέζι).
   • Δύο είδη γνωρισμάτων: ουσιαστικά γνωρίσματα και τυχαία γνωρίσματα («συμβεβηκότα»). Οι ουσιώδεις ιδιότητες του τραπεζιού είναι αυτές χωρίς τις οποίες δεν θα μπορούσε να είναι το ίδιο πράγμα. Το τραπέζι δεν θα μπορούσε να είναι ένα τραπέζι χωρίς μια επίπεδη επιφάνεια στην κορυφή. Το τραπέζι θα μπορούσε να είναι ακόμα ένα τραπέζι χωρίς να είναι καφέ.
   • Άλλοι φιλόσοφοι έχουν αναπτύξει άλλους τρόπους να μιλάνε για ό,τι υπάρχει.

3. Ποια είναι τα βασικά είδη των υποστάσεων;

   • Ορισμένοι υποψήφιοι: ύλη ή φυσική υπόσταση vs. νόες ή νοητικές/πνευματικές υποστάσεις (βλ. παρακάτω)

4. Τα γνωρίσματα (π.χ. ομορφιά) υπάρχουν ανεξάρτητα από τα καθέκαστα πράγματα που τις έχουν;

   • Αν ναι, τότε πώς;
   • Αν όχι, ποια είναι η σχέση μεταξύ της ομορφιάς ενός πράγματος και της ομορφιάς ενός άλλου;
   • Η θεωρία του Πλάτωνα για τις μορφές: Υπάρχει μια ξεχωριστή επικράτεια ύπαρξης στην οποία υπάρχουν πράγματα όπως η ίδια η Ομορφιά, η ίδια η Καλοσύνη κ.λπ. Αυτά τα πράγματα ονομάζονται μορφές. Το πραγματικό φυσικό λουλούδι είναι όμορφο μόνο στο βαθμό που προσπαθεί να μιμηθεί ή να αντιγράψει τη μορφή της Ομορφιάς. Ωστόσο, η ομορφιά του λουλουδιού δεν είναι η ίδια η Ομορφιά. Δεν μπορούμε να δούμε την ίδια την Ομορφιά. Οι μορφές μπορούν να γίνουν γνωστές μόνο με το λόγο.

5. Τι είναι ένα πρόσωπο; Τι είδους υπόσταση είμαστε;

   • υλισμός/φυσικαλισμός: οι άνθρωποι είναι μόνο σύνθετα υλικά αντικείμενα· αυτό που ονομάζουμε «νους» είναι απλώς ορισμένες φυσικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον φυσικό εγκέφαλο.
   • δυϊσμός: ένα άτομο αποτελείται από δύο διακριτές υποστάσεις: ένα υλικό σώμα και έναν άυλο νου, πνεύμα ή ψυχή, που μπορούν να υπάρχουν ξεχωριστά.
   • ιδεαλισμός/αϋλοκρατία: οι άνθρωποι είναι μόνο άυλοι νόες, πνεύματα ή ψυχές· το σώμα και όλα τα άλλα υλικά αντικείμενα είναι απλώς εικόνες στο νου μας και δεν υπάρχουν ανεξάρτητα από το νου.

6. Τι είναι ο Θεός; Υπάρχει Θεός; Πόσο εξαρτάται η ύπαρξη από τον Θεό; (Θεολογία)

7. Τι είναι η ελεύθερη βούληση; Υπάρχει;

8. Τι είναι νόμος της φύσης; Τι είναι η αιτιότητα;

9. Ποια είναι η φύση του χώρου και του χρόνου;