ACAPS §56. The Ideality of the Judicative Proposition in the Sense of Omni-Temporality, 302: +ideality_omni-temporality
Appendix 32: (To §56)
ILTK, 141, <(b) Questions About the Relationship Between Ideal Meaning and Real Act>: +ideal_meaning_and_real_act ILTK, 167, <(b) The Requirement of Ultimate Reflective Clarity About the Relationship of Ideality and Objectivity to Subjectivity>: +ideality_objectivity_subjectivity ILTK, 172 ILTK, 320, Objectivity lies exclusively in ideality: +ideality_objectivity_identity_of_essence ILTK, 336 ILTK, 390
Husserl would also credit Hermann Lotze with opening his eyes to the true nature of the ideal objectivities which logic studied, helping him to understand the domain of the ideal while avoiding Platonic hypostasization. [LI I, xxxi]
LI I, 87 LI I, 138 LI I, 194, §11 The ideal distinctions between (I) expression and meaning as ideal unities: +ideal_distinctions_between_expression_and_meaning LI I, 231, §32 The ideality of meanings is no ideality in the normative sense: +ideality_of_meanings
JM-EHTM, 31: +ideality_of_linguistic_expression JM-EHTM, 61: +ideality_of_linguistic_expression
KM-LTEHTM, 26, 8. What conclusions follow from this? How can we summarize Husserl's critique of psychologism?: +ideality_psychologism
As is well known, Husserl’s early reflections on language are motivated
by his wish to safeguard the universal laws of logical thinking from a
reduction to mere psychological rules. To that end, Husserl first
secures the ideality of meanings as distinct from the intentional acts
that relate to them. The ‘ideality of meaning’ is not merely a previous
assumption, since it rests on more fundamental descriptive conclusions,
conclusions which might isolate Husserl’s approach in advance from many
current philosophical views on language.
At first glance, language cannot be but an external aid for the
performance of thought. However, what distinguishes /verba /from other
deliberately founded signifiers is that they do not merely point at the
object signified, but, in so doing, also exhibit a certain articulation.
xviii Meaning and Language: Phenomenological Perspectives
external to thinking. Questions then arise concerning the cognitive
status of expression.
DW-OM, 28, 1.2. A LOGISTIC CHARACTERIZATION OF MEANING: +logistic_characterization_of_meaning
HLINCWCP, 15: +mode_of_givenness_of_the_ontological_status_of_ideality
DZ_FS-HLIR, 191: +ideality_solipsism
JM-REHLI, 76 JM-REHLI, 77 +J_N_Mohanty_-_Husserls_Thesis_of_the_Ideality_of_Meanings
Husserl also had a notion of eidetic singularities: there is only one Kreuzer sonata, only one Pythagorean Theorem (‘Origin of Geometry’, Crisis, p. 357; VI 368), only one word ‘lion’ in the English language (Crisis, p. 357; VI 368), only one number 4, and so on (see Ideas I § 12). The empiricists who place such an emphasis on sense data assign to them a role they cannot play in terms of guaranteeing the ‘intertemporal and intersubjective harmony of experiences’ as Husserl’s student Felix Kaufmann put it.23
In other words, empiricism has no way of guaranteeing fixed identities across the flux of sense data. Empiricism simply misses the intuitive givennesses of the universal and the eidetic. Indeed, in Ideas I (1913) Husserl portrays his phenomenology as an explicit attempt to overcome the empiricistic ‘psychologizing of the eidetic’.24
24 Husserl (1977a, § 61, p. 116); trans. Kersten (1983, p. 139). Hereafter ‘Ideas I’.
[Dermot Moran, Husserls transcendental philosophy and the critique of naturalism, p.122]
The Philosophy of Husserl Reviews Notre Dame Philosophical Reviews // University of Notre Dame
[Readings on Edmund Husserl’s Logical Investigations pp 76-82 | Cite as Husserl’s Thesis of the Ideality of Meanings
Authors
Abstract
Keywords Physical Object Perceptual Experience Ideal Unity Phenomenological Theory Intentional Experience ](https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-010-1055-9_8)
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
§11 The ideal distinctions between (I) expression and meaning as ideal unities
We have so far considered 'the well-understood expression' as a concrete experience. Instead of considering its two types of factor, the expression's appearance and the sense-conferring or sense-fulfilling experience, we wish
Essential distinctions 195
to consider what is, in a certain fashion, given 'in' these: the
expression itself, its sense and its objective correlate. We turn
therefore from the real relation of acts to the ideal relation of their
objects or contents. A subjective treatment yields to one that is
objective.
Every example shows that an essential distinction must here be drawn.
If I sincerely say - we shall always presume sincerity - 'The three
perpendiculars of a triangle intersect in a point', this is of course
based on the fact that I judge so. If someone hears me and understands
my assertion, he likewise knows this fact; he 'apperceives' me as
someone who judges thus. But is the judging here /intimated /the meaning
of my assertion, is it what my assertion asserts, and in that sense
expresses? Plainly not. It would hardly occur to anyone, if asked as to
the sense or meaning of my assertion, to revert to my judgement as an
inner experience. Everyone would rather reply by saying: What this
assertion asserts is /the same /whoever may assert it, and on whatever
occasion or in whatever circumstances he may assert it, and what it
asserts is precisely this, /that the three perpendiculars of a triangle
intersect in a point, /no more and no less. One therefore repeats what
is in essence 'the same' assertion, and one repeats it because it is the
one, uniquely adequate way of expressing the same thing, i.e. its
meaning. In this selfsame meaning, of whose identity we are conscious
whenever we repeat the statement, nothing at all about judging or about
one who judges is discoverable. We thought we were sure that a state of
affairs held or obtained objectively, and what we were sure of we
expressed by way of a declarative sentence. The state of affairs is what
it is whether we assert that it obtains or not. It is intrinsically an
item, a unity, which is capable of so obtaining or holding. But such an
obtaining is what appeared before us, and we set it forth as it appeared
before us: we said 'So the matter is'. Naturally we could not have done
this, we could not have made the assertion, if the matter had not so
appeared before us, if, in other words, we had not so judged. This forms
part of an assertion as a psychological fact, it is involved in its
intimation. But only in such intimation; for while what is intimated
consists in inner experiences, what we assert in the judgement involves
nothing subjective.
196 Expression and meaning
It is the same in the case of all assertions, even if what they assert is false and absurd. Even in such cases we distinguish their ideal content from the transient acts or affirming and asserting it: it is the meaning of the assertion, a unity in plurality. We continue to recognize its identity of intention in evident acts of reflection: we do not arbitrarily attribute it to our assertions, but discover it in them.
If 'possibility' or 'truth' is lacking, an assertion's intention can
only be carried out symbolically: it cannot derive any 'fulness' from
intuition or from the categorial functions performed on the latter, in
which 'fulness' its value for knowledge consists. It then lacks, as one
says, a 'true', a 'genuine' meaning. Later we shall look more closely
into this distinction between intending and fulfilling meaning. To
characterize the various acts in which the relevant ideal unities are
constituted, and to throw light on the essence of their actual
'coincidence' in knowledge, will call for difficult, comprehensive
studies. It is plain, however, that each assertion, whether representing
an exercise of knowledge or not - whether or not, i.e., it fulfils or
can fulfil its intention in corresponding intuitions, and the formative
acts involved in these - involves an intention,
It is this ideal unity men have in mind when they say that 'the'
judgement is the meaning of 'the' declarative sentence.
What we have here said of complete assertions readily applies also to actual or possible parts of assertions. If I judge /If the sum of the angles in a triangle does not equal two right angles, the axiom of parallels does not hold, /the hypothetical antecedent is no assertion, for I do not say that such an inequation holds. None the less it says something, and what it says is once more quite different from what it intimates. What it says is not my mental act of hypothetical presumption, though I must of course have performed this in order to speak sincerely as I do. But it is rather the case that, when this subjective act is intimated, something objective and ideal is brought to expression: the hypothesis whose conceptual content can appear as the same intentional unity in many possible thought-experiences, and which evidently stands before us in its unity and identity in the objectively-ideal treatment characteristic of all thinking.
The same holds of the other parts of our statements, even of such as do not have the form of propositions. [LI I]
Created Πέμπτη 05 Δεκεμβρίου 2024
§11 Οι ιδεατές διακρίσεις μεταξύ της έκφρασης (Ι) και του νοήματος ως ιδεατές ενότητες
Έχουμε μέχρι στιγμής θεωρήσει «την καλώς κατανοημένη έκφραση» ως μια συγκεκριμένη
εμπειρία. Αντί να εξετάσουμε τους δύο τύπους παραγόντων της,
την εμφάνιση της έκφρασης και την σημασιοδοτούσα ή σημασιοπληρούσα εμπειρία, επιθυμούμε
[195]
να εξετάσουμε τι χορηγείται, κατά κάποιο τρόπο, «σε» αυτές:
την ίδια την έκφραση, τη σημασία και το αντικειμενικό της σύστοιχο. Στρεφόμαστε
επομένως από την πραγματική σχέση των ενεργημάτων στην ιδεατή σχέση των
αντικειμένων ή των περιεχομένων. Μια υποκειμενική αντιμετώπιση αποδίδει μία που είναι
αντικειμενική.
Κάθε παράδειγμα δείχνει ότι εδώ πρέπει να γίνει μια ουσιαστική διάκριση.
Αν πω ειλικρινά -- υποθέτουμε πάντα την ειλικρίνεια -- «Οι τρεις
κάθετες ενός τριγώνου τέμνονται σε ένα σημείο», αυτό φυσικά
βασίζεται στο γεγονός ότι έτσι κρίνω. Αν κάποιο με ακούσει και κατανοήσει
τον ισχυρισμό μου, γνωρίζει επίσης αυτό το γεγονός· με «εκλαμβάνει» ('apperceives') ως
κάποιο που κρίνει έτσι. Είναι όμως η κρίση που υπονοείται (intimated) εδώ το νόημα
της βεβαίωσης μου, είναι αυτό που βεβαιώνει η βεβαίωση μου, και με αυτή την έννοια,
εκφράζει; Προφανώς όχι. Δύσκολα θα σκεφτόταν κανένα, αν ερωτούνταν για
τη σημασία ή το νόημα της βεβαίωσης μου, να ανατρέξει στην κρίση μου ως μια
εσωτερική εμπειρία. Όλα θα απαντούσαν μάλλον λέγοντας: Αυτό που αυτή
η βεβαίωση ισχυρίζεται είναι το ίδιο οποιοδήποτε μπορεί να το βεβαιώσει, και σε οποιαδήποτε
περίσταση ή σε οποιεσδήποτε συνθήκες μπορεί να το βεβαιώσει, και αυτό που
βεβαιώνει ότι είναι ακριβώς αυτό, ότι οι τρεις κάθετες ενός τριγώνου
τέμνονται σε ένα σημείο, ούτε κάτι περισσότερο ούτε κάτι λιγότερο. Επαναλαμβάνει λοιπόν κανένα αυτό που
είναι στην ουσία «η ίδια» βεβαίωση, και το επαναλαμβάνει κανένα επειδή είναι ο
ένας, μοναδικά επαρκής τρόπος έκφρασης του ίδιου πράγματος, δηλ. του
νοήματος της. Σε αυτό το ίδιο το νόημα, της ταυτότητας του οποίου έχουμε συνείδηση
κάθε φορά που επαναλαμβάνουμε τη δήλωση, τίποτα απολύτως για την κρίση ή για
αυτό που κρίνει δεν είναι ανακαλύψιμο. Νομίζαμε ότι ήμασταν βέβαια ότι μια κατάσταση
πραγμάτων ίσχυε ή συνέβαινε αντικειμενικά, και για όσα ήμασταν βέβαια
τα εκφράσαμε με μια δηλωτική πρόταση (declarative sentence). Η κατάσταση των πραγμάτων είναι ό,τι
είναι είτε βεβαιώνουμε ότι ισχύει είτε όχι. Είναι εγγενώς ένα
αντικείμενο, μια ενότητα, που είναι ικανή να ισχύει ή να συμβαίνει με αυτό τον τρόπο. Αλλά αυτή η ισχύς
ήταν αυτό που εμφανίστηκε μπροστά μας, και το εκθέσαμε όπως εμφανίστηκε
μπροστά μας: είπαμε «Έτσι έχει το ζήτημα». Φυσικά δεν θα μπορούσαμε να το κάνουμε
αυτό, δεν θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει τη βεβαίωση, εάν το ζήτημα δεν
εμφανιζόταν έτσι μπροστά μας, αν, με άλλα λόγια, αν δεν είχαμε κρίνει έτσι. Αυτό συνιστά
μέρος μιας βεβαίωσης ως ψυχολογικού γεγονότος, εμπλέκεται στην
γνωστοποίηση (intimation) της. Αλλά μόνο σε τέτοια γνωστοποίηση· γιατί ενώ αυτό που γνωστοποιείται
συνίσταται σε εσωτερικές εμπειρίες, αυτό που βεβαιώνουμε στην κρίση δεν περιλαμβάνει
τίποτα υποκειμενικό.
[196] Το ίδιο συμβαίνει με όλες τις βεβαιώσεις, ακόμα κι αν ό,τι βεβαιώνουν είναι ψευδές και παράλογο. Ακόμα και σε τέτοιες περιπτώσεις διακρίνουμε το ιδεατό τους περιεχόμενο από τα παροδικά ενεργήματα επικύρωσης (affirming) και βεβαίωσης (asserting) τους: είναι το νόημα μιας βεβαίωσης, μια ενότητα στην πολλαπλότητα. Συνεχίζουμε να αναγνωρίζουμε την ταυτότητα της απόβλεψης του σε εναργή ενεργήματα αναστοχασμού: δεν το αποδίδουμε αυθαίρετα στις βεβαιώσεις μας, αλλά το ανακαλύπτουμε σε αυτές.
Εάν λείπει η «δυνατότητα» ή η «αλήθεια», η απόβλεψη μιας βεβαίωσης μπορεί
να εκτελεσθεί μόνο συμβολικά: δεν μπορεί να αντλήσει καμία «πληρότητα» από την
εποπτεία ή από τις κατηγοριακές λειτουργίες (categorial functions) που εκτελούνται στην τελευταία, στην
οποία «πληρότητα» συνίσταται η αξία της για τη γνώση. Τότε της λείπει, όπως
λέγεται, ένα «αληθινό», ένα «γνήσιο» νόημα. Αργότερα θα δούμε πιο προσεκτικά
αυτή
Είναι αυτή η ιδεατή ενότητα που έχουν κατά νου οι άνθρωποι όταν λένε ότι «η»
κρίση είναι το νόημα της δηλωτικής πρότασης.
Αυτό που είπαμε εδώ για τις πλήρεις βεβαιώσεις (complete assertions) ισχύει επίσης για τα ενεργεία ή δυνάμει μέρη των βεβαιώσεων. Αν κρίνω Αν το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου δεν ισούται με δύο ορθές γωνίες, το αξίωμα των παραλλήλων δεν ισχύει, η υποθετική προκείμενη (hypothetical antecedent) δεν είναι βεβαίωση, γιατί δεν λέω ότι ισχύει μια τέτοια ανισότητα. Παρόλα αυτά λέει κάτι, και αυτό που λέει είναι για άλλη μια φορά πολύ διαφορετικό από αυτό που γνωστοποιεί (intimates). Αυτό που λέει δεν είναι το νοητικό μου ενέργημα της υποθετικής εικασίας, αν και πρέπει φυσικά να την είχα εκτελέσει αυτήν για να μιλήσω ειλικρινά όπως κάνω. Αλλά συμβαίνει μάλλον ότι, όταν αυτό το υποκειμενικό ενέργημα γνωστοποιείται (intimated), κάτι αντικειμενικό και ιδεατό έρχεται σε έκφραση: η υπόθεση της οποίας το εννοιακό περιεχόμενο μπορεί να εμφανιστεί ως η ίδια αποβλεπτική ενότητα σε πολλές δυνατές εμπειρίες σκέψης (thought-experiences), και το οποίο στέκεται μπροστά μας εναργώς με την ενότητα και την ταυτότητά του στην αντικειμενικά-ιδεατή μεταχείριση χαρακτηριστική κάθε σκέψης.
Το ίδιο ισχύει και για τα άλλα μέρη των δηλώσεών μας, ακόμη και για τέτοια που δεν έχουν τη μορφή προτάσεων. [LI I]
Created Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2024
ACAPS, 302 ACAPS, 553 DZ-HP, 11
ILTK, 141 ILTK, 167 ILTK, 172 ILTK, 320 ILTK, 336 ILTK, 390
LI I, xxxi LI I, 87 LI I, 138 LI I, 195 LI I, 231
JM-EHTM, 31 JM-EHTM, 61
KM-LTEHTM, 27
FM-MLPP, xvii
DW-OM, 29
HLINCWCP, 15
DZ_FS-HLIR, 191
JM-REHLI, 76 JM-REHLI, 77
Ο Χούσερλ είχε επίσης μια έννοια ειδητικών ενικοτήτων (eidetic singularities): υπάρχει μόνο μία σονάτα του Kreuzer, μόνο ένα Πυθαγόρειο Θεώρημα (‘Origin of Geometry’, Crisis, σελ. 357; VI 368), μόνο μια λέξη «λιοντάρι» στην αγγλική γλώσσα (Crisis, σελ. 357; VI 368), μόνο ένας αριθμός 4, και ούτω καθεξής (βλ. Ιδέες Ι § 12). Οι εμπειριστές που δίνουν μια τέτοια έμφαση στα αισθητηριακά δεδομένα εκχωρούν σε αυτά έναν ρόλο που δεν μπορούν να διαδραματίσουν όσον αφορά τη διασφάλιση της «διαχρονικής και διυποκειμενικής αρμονίας των εμπειριών», όπως το έθεσε ο μαθητής του Husserl, Felix Kaufmann.23
Με άλλα λόγια, ο εμπειρισμός δεν έχει τρόπο να εγγυηθεί σταθερές ταυτότητες στη ροή των αισθητηριακών δεδομένων. Ο εμπειρισμός απλώς χάνει τις εποπτικές χορηγήσεις του καθολικού και του ειδητικού. Πράγματι, στις Ideas I (1913) ο Husserl περιγράφει τη φαινομενολογία του ως ρητή προσπάθεια υπέρβασης του εμπειριστικού «ψυχολογισμού του ειδητικού».24
24 Husserl (1977a, § 61, σ. 116); μεταφρ. Kersten (1983, σελ. 139). Στο εξής «Ideas I».
[Dermot Moran, Η υπερβατολογική φιλοσοφία του Husserl και η κριτική του νατουραλισμού, σελ. 122]
The Philosophy of Husserl Reviews Notre Dame Philosophical Reviews / University of Notre Dame
[Readings on Edmund Husserl’s Logical Investigations σελ. 76-82 | Cite as Husserl’s Thesis of the Ideality of Meanings
Συγγραφείς
Περίληψη
Λέξεις-κλειδιά Φυσικό αντικείμενο, Αντιληπτική εμπειρία, Ιδεατή ενότητα, Φαινομενολογική Θεωρία, Αποβλεπτική εμπειρία ](https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-010-1055-9_8)
Created Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2024
10 /there is no identity of object/. So, “actuality” is not a fleeting phenomenological event like the actual fulfilling. It is grasped in the latter. 324 It reaches beyond the fulfilling-phenomenon, because belonging to the essence of this presentation is the possibility of fulfilment, or because, when fulfilling takes place, the same fulfilling-possibility
15 occurs for every presentation with the same meaning. /Accordingly, when a judgment is verified in Evidenz, what is specific in the judgment agrees with what is specific in the Evidenz/. Now, it is further evident that when a presentation is fulfilled, every presentation identifiable with it is fulfilled, /that, accordingly, what is specific in the/
20 /meaning is alone decisive for the specific possibility of fulfilment/. Accordingly, for judgments, the /proposition/^22 is alone decisive for the ideal possibility of fulfilment. Proposition is, namely, nothing other than the specific meaning of the judgment, disregarding the moment of the position-taking.^23
25 If I judge that 2 × 2 = 4, then I may have in mind four balls or four houses, etc. If I do not have any full intuitive presentation, then I may have in mind the 4, say, as 4 balls, but the “×” is meant merely symbolically. In short, there are countless possibilities there. Yet, I am still referring to 2 × 2 = 4, and the identical meaning of this referring is the proposition that, therefore, is a universal object, something specific. Only the proposition, the meaning of the reference count for
^22 Indeed, there we have the fundamental difference between essence-propositions and being-propositions.
^23 Is the position-taking not then taken over into the essence? Can it in general be left out?
THE HIGHER FORMS OF OBJECTIFICATION 321
possible fulfilling. If in the fulfilling, I one day grasp “it is really so”, then in so doing 2 × 2 = 4 is really so, and the objectivity expressed in so doing obtains, because each of the infinitely many possible presentations having the same meaning shares in the same possibility
5 of fulfilment. It is generally evident that when two judgments contain the same proposition as meaning, and that when one of the judgments is fulfilled, that the other might be substituted for it without canceling out the fulfilment.
10 side, in the proposition and, on the other, in the specific essence of the fulfilling “perception”, i.e., the “Evidenz”, “insight”. So far as the proposition coincides with the specific content of the insight, the proposition naturally is in it too. But, it contains more. /The proposition’s specificity is already in the empty, purely symbolic judgment, /325
15 /but only the excess present on the side of the insight gives the possibility of verification/.
Now, we have /different possible ways of giving a meaning to the truth concept/. We call a judgment as act, as phenomenological or even psychological act /hic et nunc/, a correct judgment, but not a
20 truth. Judgments pass away; truth lasts. Objective truth, truth not containing any incidental relationship to any individual /Dasein /or the fleeting phenomenon, is eternal truth. That holds of every essence-truth.^24 2 × 2 = 4 is something supra-temporal, or better atemporal, an “eternal value”, as people say.
25 We then call the proposition, which is itself an ideal truth, true. We call it a truth. We call it this, though, because it “accords”, because it is to be made perspicuous. In the actual insight, we grasp its truth, not as something belonging to it in its own right, but something accruing on the strength of its verification (only that the
30 fulfilling is exclusively grounded in its immanent essence). Therefore, we see: The proposition is true because truth “corresponds” to it. The proposition is therefore called truth in the unauthentic sense on the strength of this corresponding, namely, because truth in the authentic sense generally corresponds to it. What is, then, the truth
^24 Therefore, it is stated here.
322 THE HIGHER FORMS OF OBJECTIFICATION
corresponding to it, truth in the second, more authentic sense? Well, obviously the specific essence of the insight, what is fulfilling the proposition on the side of the experience of Evidenz, not understood singly, but specifically.
5 Finally, by truth one can also understand the agreement of the prop-
osition with what is specific in the insight, this agreement naturally also understood specifically. Truth, therefore, the general property of the proposition of according, of being seeable. Finally, the concept of truth also transfers to states of affairs. Instead of the obtaining of a
10 state of affairs, we also speak of its truth, i.e., of its trueness.
Created Παρασκευή 06 Δεκεμβρίου 2024
Αν κρίνω ότι 2 × 2 = 4, τότε μπορεί να έχω κατά νου τέσσερις μπάλες ή τέσσερα σπίτια, κ.λπ. Εάν δεν έχω καμία πλήρη εποπτική παράσταση, τότε μπορεί να έχω κατά νου το 4, ας πούμε, ως 4 μπάλες, αλλά το «×» εννοείται απλώς συμβολικά. Με λίγα λόγια, υπάρχουν αμέτρητες δυνατότητες εκεί. Ωστόσο, εγώ εξακολουθώ να αναφέρομαι στο 2 × 2 = 4, και το ταυτόσημο νόημα αυτού του αναφέρειν είναι η πρόταση που, επομένως, είναι ένα καθολικό αντικείμενο, κάτι ειδικό. Μόνο η πρόταση, το νόημα της αναφοράς μετρά για τη [321] δυνατή πλήρωση. Αν στην πλήρωση, μια μέρα κατανοήσω «είναι πραγματικά έτσι», τότε, κάνοντάς έτσι, το 2 × 2 = 4 είναι πραγματικά έτσι, και η αντικειμενικότητα που εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο ισχύει (obtains), γιατί καθεμία από τις απείρως πολλές δυνατές παραστάσεις που έχουν το ίδιο νόημα μετέχει στην ίδια δυνατότητα πλήρωσης. Είναι γενικά εναργές ότι όταν δύο κρίσεις περιέχουν την ίδια πρόταση ως νόημα, και ότι όταν μια από τις κρίσεις πληρώνεται, η άλλη μπορεί να αντικατασταθεί από αυτή χωρίς να ακυρώσει την πλήρωση.
Τώρα, έχουμε διαφορετικούς δυνατούς τρόπους για να δώσουμε ένα νόημα στην έννοια της αλήθειας. Ονομάζουμε μια κρίση ως ενέργημα, ως φαινομενολογικό ή ακόμη και ψυχολογικό ενέργημα hic et nunc, ορθή κρίση, αλλά όχι μια αλήθεια. Οι κρίσεις εκπνέουν· η αλήθεια διαρκεί. Η αντικειμενική αλήθεια, η αλήθεια που δεν περιέχει οποιαδήποτε τυχαία σχέση με οποιοδήποτε ατομικό Dasein ή το φευγαλέο φαινόμενο, είναι η αιώνια αλήθεια. Αυτό ισχύει για κάθε αλήθεια ουσίας (essence-truth).^24 [^24 Επομένως, αναφέρεται εδώ.] Η 2 × 2 = 4 είναι κάτι υπερχρονικό, ή καλύτερα άχρονο, μια «αιώνια αξία», όπως λένε οι άνθρωποι.
Στη συνέχεια ονομάζουμε την πρόταση, η οποία είναι η ίδια μια ιδεατή αλήθεια, αληθινή. Την ονομάζουμε μια αλήθεια. Την ονομάζουμε έτσι, όμως, γιατί «συμφωνεί», γιατί πρόκειται να γίνει ευκρινής. Στην ενεργεία ενόραση, συλλαμβάνουμε την αλήθεια της, όχι ως κάτι που της ανήκει από μόνη της, αλλά ως κάτι που προκύπτει από την ισχύ της επαλήθευσής της (μόνο που η πλήρωση βασίζεται αποκλειστικά στην εμμενή ουσία της). Επομένως, βλέπουμε: Η πρόταση είναι αληθής επειδή η αλήθεια «αντιστοιχεί» σε αυτή. Η πρόταση λοιπόν ονομάζεται αλήθεια στη μη αυθεντική σημασία με βάση αυτή την αντιστοίχηση, δηλαδή, επειδή η αλήθεια με την αυθεντική σημασία αντιστοιχεί γενικά σε αυτή. Ποια είναι, λοιπόν, η αλήθεια [322] που αντιστοιχεί σε αυτήν, η αλήθεια με τη δεύτερη, πιο αυθεντική σημασία; Λοιπόν, προφανώς η ειδική ουσία της ενόρασης, τι πληρώνει η πρόταση από την πλευρά της εμπειρίας της ενάργειας, κατανοημένη όχι ενικά, αλλά ειδικά.
Τέλος, με αλήθεια μπορεί κανένα να κατανοήσει επίσης τη συμφωνία της
πρότασης με ό,τι είναι ειδικό στην ενόραση, αυτή η συμφωνία κατανοημένη φυσικά
επίσης ειδικά. Η αλήθεια, άρα, η γενική ιδιότητα της
πρότασης της συμφωνίας, του είναι ορατή. Τέλος, η έννοια της
αλήθειας μεταφέρεται επίσης στις καταστάσεις πραγμάτων. Αντί να μιλήσουμε για την ισχύ
της κατάστασης πραγμάτων, μιλάμε επίσης και για την αλήθεια (truth) της, δηλ. για την
Created Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2024
How are we to tackle such problems? Naturally, philosophizing and debating from on high and from the outside cannot lead us to the goal 15 here. In other words, the problems will not budge as long as we are satisfied with the natural and generally very vague concepts in which we think about meaning and object categories, on the one side, and noetic categories, on the other. The work of logicians has already left a certain imprint on these categories, really even before this in the individual natural sciences that really often enough find reasons to resort in general ways to meaning, object, position-taking acts, and to name the main types of them, like proposition, truth, inference, perceptions, judgment, Evidenz, probability, etc. In choosing them for their special field, logicians obviously segregate more rigorously and give more. 25 But, as long as they are not epistemologists, as long as they, for example, only work on formal mathesis or probability theory, or exhibit position-taking acts and differences of Evidenz in externally morphological ways, the ultimate fixing of meaning and meaning elucidation that the solving of the designated problems calls for is wanting.
^5 Must one not say: Knowledge is a subjective matter, it is a matter of thinking, of judging, and if they are to be knowledge, judgments must be built upon various other acts, perceptions, etc., inherently consistent with them? Judgments and possible components of judgments, etc., however, have meaning content to begin with (if we take meaning in the concise sense).
168 THEORY OF KNOWLEDGE AS FIRST PHILOSOPHY
What kind of elucidation and ultimate fixing of meaning is this? It appears to disintegrate entirely in psychological analyses. Formal logicians can proceed in a very rough way with respect to the fixing of the meaning of their basic concepts. It is enough for them to have
5 the concepts that they need, for them to see and master the distinctions that come into consideration for the utilization of mathematico-deductive theories. And the same is the case in the other remaining logical spheres.
We have heard that the unambiguousness and soundness of the
10 concepts that mathematical theory presupposes need not be actual unambiguousness and soundness. On the contrary, the same mathematics, the same arithmetic, along with all the higher disciplines, can be interpreted in the sense of different number types.^6 And, whether number is looked upon as a mental matter, as a fortuitous product of 171
15 human mental makeup, or as anything else, is just quite irrelevant for the theorization of arithmetic. We have also drawn attention to the fact that the building of an exact deductive theory can allow equivalent concepts to be considered to be identical to a considerable (not to be defined more precisely here) extent. Equivalent concepts are
20 concepts differing in sense, but which are substituted for one another /salve veritate/. Hence, in deduction, they act as the same concepts. Also to be taken into consideration is the possibility that the basic concepts of thinking theoreticians may be falsely interpreted, and that that need not, however, be harmful, if instinct and know-how
25 in actually implementing the theory allow the right interpretation to come into play, or if in actually implementing the theory the dangerous obstacles that the false interpretation brings with it are circumvented by dint of that instinct. Mathematizing logic provides proof of all that. Thus, for example, when Schröder, who deserved well of the
30 mathematization of syllogistics, imputed to the universal categorical
^6 But, the higher development of mathematics as a science would already require everything to be neatly segregated here. We have to contrast and keep apart: (1) natural science as it actually is; (2) natural science fully substantiated and constructed throughout, logicized science. Epistemo-metaphysical illumination genuinely requires the second, and for this reason philosophers will engage in a critique in meaning and be obliged to add supplements leading from (1) to (2), namely, from the perspective of theoretical foundations. Compare also 143 ff (comp. p. 196ff below).
THEORY OF KNOWLEDGE AS FIRST PHILOSOPHY 169
proposition this meaning: The class of /A/s is included in the class of
/B/s. And, even to the hypothetical proposition “if /U /holds, /V
/holds”: The class of time segments
5 /What suffices in the natural procedures of formal logic regard-/
/ing the sound fixing and meaning bestowal of the logical categories obviously does not suffice for epistemological ends/.^7 We really need ultimate understanding. If we want to attain clarity about how act, meaning content, objectivity, figure in relation to one another, and
10 not simply in a completely general way, but in terms of all particular features and forms, and if by means of this we want to have a thorough understanding of what knowledge and science ultimately achieve and, correlatively, what nature, what real and ideal objectivity ultimately are, then all naiveness, all merely instinctive certitude and
15 quasi clarity, all trusting in instinct and know-how must be rejected.
It is indeed also to be anticipated that all the abysmal difficulties that 172 appear nearly unfathomable to us upon first reflection and bring us to the brink of theoretical despair stem from the fact that, in the first place, with their confusion and vagueness, the natural concepts and
20 naturally implemented axioms serving as the principles of our procedure run together in ambiguous ways and that, in the second place, even if they were unambiguous, naively implementing them would not suffice and that, upon reflective examination, they must, on the contrary, also manifest their true reference to us^8 and in a way that
25 imposes nothing of our natural prejudices, muddled preconceptions and later muddies them by false interpretations.
30 how a universal proposition stands in relation to the corresponding act of universal judging, and how it refers to an objectivity. How can Evidenz universally see something as object in general? Well, here we just must thoroughly understand what is being referred to there under the heading of proposition, universal proposition, judgment,
^7 The above distinction is, therefore, to be made there.
^8 What does true reference mean? Example! Reflective examination indeed aims at the relationship of objectivity (ideal and real) to consciousness.
170 THEORY OF KNOWLEDGE AS FIRST PHILOSOPHY
universal judging, Evidenz, and so on. What is in practice sufficient for a syllogistic technique and theory there is not sufficient for us.
To gauge the full scope of the problems, we have to have separated all
categorial differences of meaning and object forms, all 5 essentially
different categories of position-taking acts and types of Evidenz most
rigorously. We may not allow ourselves to be deceived by any kind of
equivalence, by any kind of essentially substantiated identity of
objects. That, as regards their essence, different acts refer to the
same objectivity, indeed perhaps even refer with the identically
same sense, or that two proposition forms can in truth stand for one
another, nothing like that may ever induce us to identify acts or
meanings, but we must precisely be careful
validity. /What will the definitively elucidating procedure of theory of /173 /knowledge therefore consist in?/
The study of acts that include meanings in themselves and refer to
objects, and of the different forms in which these relations of 20
immanence obtain alone can help us. We must see, behold, what actually
lies before us there, just how consciousness looks, if it refers,
whether a piece, a trait is present that can be called meaning or object
there, and if not, what is explained by the fact that it is,
nonetheless, a question of such immanence on intuitively justifiable 25
grounds, what, for example, is to be found when several different acts
have the same meaning, or several different acts do not have the same
meaning, and yet are directed to the same objects. The entire
investigation, therefore, goes on within the sphere of subjectivity,
within the sphere of evidencing intuition, of intuitive consciousness.
30
^9 The problem of constitution is already involved there. Clarification as Evidenz and clarification as investigation of the “origins” are not the same thing.
THEORY OF KNOWLEDGE AS FIRST PHILOSOPHY 171
concepts are themselves concepts of mental occurrences, of judgments,
suppositions, etc. There, we consequently look at the mental itself, and
if we then want to investigate the reciprocal relationships and the
possibility of an objectivity coming to consciousness in 5 subjectivity,
the possibility of the validity of objective laws and theories, and so
on, then we naturally stand all the more within this sphere of
subjective investigations.
This first rough approximation of the method to be followed in solving epistemological problems is reminiscent of an old, very popular characterization of theory of knowledge as the science of the essence and origin of knowledge. The belief was that the essence of 15 knowledge was to be laid hold of at its origins, and in the usual interpretation seeming obvious in the beginning, the origin itself refers to the psychological origin. However, in direct opposition to this 174 interpretation, in spite of everything said, and within proper bounds, I also plan to take a stand to be adhered to. /We must not succumb to /20 /the certainly very great temptation to mix theory of knowledge and psychology/. And, we basically cannot do this either once we have worked out the problems themselves in a much more rigorous, radical form than traditional philosophy did. And, just as little can we feel a serious temptation to mix theory of knowledge with metaphysics and intend to solve its problems, as is also traditional, by appealing to metaphysical underpinnings.
Created Παρασκευή 06 Δεκεμβρίου 2024
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τέτοια προβλήματα; Φυσικά, το να φιλοσοφούμε και να συζητάμε αφ' υψηλού και από απόσταση δεν μπορεί να μας οδηγήσει εδώ στον στόχο. Με άλλα λόγια, τα προβλήματα δεν θα υποχωρήσουν όσο είμαστε ικανοποιημένοι με τις φυσικές και γενικά πολύ ασαφείς έννοιες με τις οποίες σκεφτόμαστε τις κατηγορίες νοημάτων και αντικειμένων, από τη μία πλευρά, και τις νοητικές κατηγορίες, από την άλλη. Το έργο των λογικών έχει ήδη αφήσει ένα συγκεκριμένο αποτύπωμα σε αυτές τις κατηγορίες, πραγματικά ακόμη και πριν από αυτό, στις ατομικές φυσικές επιστήμες που πραγματικά αρκετά συχνά βρίσκουν λόγους να καταφεύγουν γενικά σε ενεργήματα νοήματος, αντικειμένου, θεσιληψίας, και να ονομάζουν τους κύριους τύπους τους, όπως πρόταση, αλήθεια, συμπέρασμα, αντιλήψεις, κρίση, ενάργεια, πιθανότητα κ.λπ. Επιλέγοντας τες για το ειδικό τους πεδίο, οι λογικοί προφανώς διαχωρίζουν πιο αυστηρά και δίνουν περισσότερα. Αλλά, στο βαθμό που δεν είναι γνωσιολόγοι, όσο, για παράδειγμα, εργάζονται μόνο πάνω στην τυπική μάθηση (formal mathesis) ή τη θεωρία των πιθανοτήτων, ή εκθέτουν ενεργήματα θεσιληψίας και διαφορές της ενάργειας με εξωτερικά μορφολογικούς τρόπους, η έσχατη παγίωση νοήματος και η διευκρίνιση του νοήματος που απαιτείται για την επίλυση των καθορισμένων προβλημάτων, παραμένει ελλιπής.
^5 Δεν πρέπει να πει κανένα: Η γνώση είναι ένα υποκειμενικό ζήτημα, είναι ένα ζήτημα σκέψης, κρίσης, και αν πρόκειται να είναι γνώση, οι κρίσεις πρέπει να βασίζονται σε διάφορα άλλα ενεργήματα, αντιλήψεις κ.λπ., εγγενώς συνεπείς μαζί τους; Κρίσεις και δυνατές συνιστώσες των κρίσεων κ.λπ., ωστόσο, έχουν, για αρχή, νοηματικό περιεχόμενο (εάν λάβουμε το νόημα με την περιεκτική σημασία).
[168] Τι είδους διασάφηση (elucidation) και έσχατη παγίωση του νοήματος είναι αυτή; Φαίνεται να αποσυντίθεται εντελώς στις ψυχολογικές αναλύσεις. Οι τυπικοί λογικοί μπορούν να προχωρήσουν με πολύ πρόχειρο τρόπο όσον αφορά την παγίωση του νοήματος των βασικών τους εννοιών. Τους αρκεί να έχουν τις έννοιες που χρειάζονται, για να δουν και να κατακτήσουν τις διακρίσεις που έρχονται προς θεώρηση στην αξιοποίηση των μαθηματικο-απαγωγικών θεωριών. Και το ίδιο συμβαίνει και στις υπόλοιπες λογικές σφαίρες.
Έχουμε ακούσει ότι η αναμφισημία (unambiguousness) και η ορθότητα των
εννοιών που προϋποθέτει η μαθηματική θεωρία δεν χρειάζεται να είναι ενεργεία
αναμφισημία και ορθότητα. Αντίθετα, τα ίδια τα μαθηματικά,
η ίδια η αριθμητική, μαζί με όλους τους ανώτερους κλάδους, μπορούν να
ερμηνευθούν με τη σημασία διαφορετικών τύπων αριθμών.^6 Και, εάν
ο αριθμός θεωρηθεί ως ένα νοητικό ζήτημα, ως ένα τυχαίο προϊόν της [171]
ανθρώπινης νοητικής σύνθεσης, ή ως οτιδήποτε άλλο, είναι απλώς πολύ άσχετο
για τη θεωρητικοποίηση της αριθμητικής. Έχουμε επίσης επιστήσει την προσοχή στο
γεγονός ότι η οικοδόμηση μιας ακριβούς απαγωγικής θεωρίας μπορεί να επιτρέψει ισοδύναμες
έννοιες να θεωρηθούν ταυτόσημες σε μια σημαντική (που δεν πρόκειται
να οριστεί ακριβέστερα εδώ) έκταση. Ισοδύναμες έννοιες είναι
έννοιες που διαφέρουν ως προς τη σημασία, αλλά που αντικαθιστούν η μία
την άλλη salve veritate. Ως εκ τούτου, κατά την απαγωγή, λειτουργούν ως οι ίδιες
έννοιες. Επίσης, πρέπει να ληφθεί υπόψη η δυνατότητα ότι
οι βασικές έννοιες των θεωρητικών της σκέψης μπορεί να ερμηνευθούν εσφαλμένα,
και ότι αυτό δεν χρειάζεται, ωστόσο, να είναι επιβλαβές, εάν το ένστικτο και η τεχνογνωσία
στην ενεργεία εφαρμογή της θεωρίας επιτρέπουν τη ορθή ερμηνεία να
ισχύσει στην πράξη, ή αν στην ενεργεία εφαρμογή της θεωρίας τα επικίνδυνα
εμπόδια που φέρνει μαζί της η ψευδής ερμηνεία παρακαμφθούν
χάρη σε αυτό το ένστικτο. Η μαθηματική λογική παρέχει απόδειξη για όλα
αυτά. Έτσι, για παράδειγμα, όταν ο Schröder,
^6 Όμως, η υψηλότερη ανάπτυξη των μαθηματικών ως επιστήμης θα απαιτούσε ήδη τα πάντα να είναι προσεκτικά διαχωρισμένα εδώ. Πρέπει να αντιθέσουμε και να κρατήσουμε χωριστά: (1) τη φυσική επιστήμη όπως είναι ενεργεία· (2) τη φυσική επιστήμη πλήρως τεκμηριωμένη και κατασκευασμένη, λογικοποιημένη επιστήμη (logicized science). Ο επιστημο-μεταφυσικός φωτισμός απαιτεί γνήσια τη δεύτερη, και για το λόγο αυτό οι φιλόσοφοι θα ασκήσουν μια κριτική στο νόημα και θα υποχρεωθούν να προσθέσουν συμπληρώματα που οδηγούν από την (1) στη (2), δηλαδή, από την προοπτική των θεωρητικών θεμελίων. Πρβλ. επίσης 143 επ. (σ.σ. 196 επ. παρακάτω). [168]
Ό,τι αρκεί στις φυσικές διαδικασίες της τυπικής λογικής όσον αφορά την ορθή παγίωση και νοηματοδότηση των λογικών κατηγοριών, προφανώς δεν αρκεί για επιστημολογικούς σκοπούς.^7 [^7 Επομένως, η παραπάνω διάκριση πρέπει να γίνει εκεί.] Χρειαζόμαστε πραγματικά μια έσχατη κατανόηση. Εάν θέλουμε να επιτύχουμε σαφήνεια σχετικά με το πώς το ενέργημα, το νοηματικό περιεχόμενο, η αντικειμενικότητα, σχετίζονται μεταξύ τους, και όχι απλά με έναν εντελώς γενικό τρόπο, αλλά από την άποψη όλων των καθέκαστων χαρακτηριστικών και μορφών, και αν μέσω αυτού θέλουμε να έχουμε μια ενδελεχή κατανόηση του τι επιτυγχάνουν τελικά η γνώση και η επιστήμη και, σχετικά, τι είναι έσχατα η φύση, η πραγματική και ιδεατή αντικειμενικότητα, τότε όλη η αφέλεια, όλη η απλώς ενστικτώδης βεβαιότητα και ημί-σαφήνεια (quasi clarity), κάθε εμπιστοσύνη στο ένστικτο και την τεχνογνωσία πρέπει να απορριφθεί.
Είναι πράγματι επίσης αναμενόμενο ότι όλες οι αβυσσαλέες δυσκολίες που [172] μας φαίνονται σχεδόν ακατανόητες (unfathomable) με την πρώτη σκέψη, και μας φέρνουν στο χείλος της θεωρητικής απόγνωσης, πηγάζουν από το γεγονός ότι, αφενός, με τη σύγχυση και την ασάφειά τους, οι φυσικές έννοιες και τα φυσικά εφαρμοσμένα αξιώματα, που χρησιμεύουν ως οι αρχές της διαδικασίας μας, ρέουν από κοινού με αμφίσημους τρόπους και ότι, δεύτερον, ακόμα κι αν ήταν αναμφίσημες, η αφελής εφαρμογή τους δεν θα αρκούσε και ότι, μετά από αναστοχαστική εξέταση, πρέπει, αντίθετα, να εκδηλώσουν επίσης την αληθινή τους αναφορά σε εμάς^8, και με ένα τρόπο που δεν επιβάλλει τίποτα από τις φυσικές μας προκαταλήψεις, τους συγχυσμένους μας προϊδεασμούς, και που αργότερα τις θολώνει με ψευδείς ερμηνείες.
^8 Τι σημαίνει αληθινή αναφορά; Παράδειγμα! Η αναστοχαστική εξέταση στοχεύει πράγματι στη σχέση της αντικειμενικότητας (ιδεατής και πραγματικής) προς τη συνείδηση.
Για να εκτιμήσουμε το πλήρες εύρος των προβλημάτων, πρέπει να έχουμε χωρίσει, πιο αυστηρά, όλες τις κατηγοριακές διαφορές νοήματος και μορφών αντικειμένων, και όλες ουσιαστικά τις διαφορετικές κατηγορίες θεσιληπτικών ενεργημάτων και τύπων ενάργειας. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να εξαπατηθεί από κανένα είδος ισοδυναμίας, από κανένα είδος ουσιαστικά τεκμηριωμένης ταυτότητας των αντικειμένων. Ότι, ως προς την ουσία τους, διαφορετικά ενεργήματα αναφέρονται στην ίδια αντικειμενικότητα, πράγματι ίσως ακόμη και να αναφέρονται με την ίδια σημασία, ή ότι δύο προτασιακές μορφές μπορούν στην πραγματικότητα να αντιπροσωπεύσουν η μία την άλλη, τίποτα τέτοιο δεν πρέπει ποτέ να μας παρακινήσει να ταυτίσουμε τα ενεργήματα ή τα νοήματα, αλλά πρέπει ακριβώς να είμαστε προσεκτικοί <για αυτό> και να αποκτήσουμε ξεκάθαρη επίγνωση ότι αυτό και εκείνο το ενέργημα είναι διαφορετικά, αλλά μέσα σε μια σχέση τόσο μοναδική που δελεάζει κάποιο να τα ταυτίσει, ότι αυτή και εκείνη η νοηματική μορφή είναι διαφορετικές, αλλά ισοδύναμες όσον αφορά την εγκυρότητα. Σε τι λοιπόν συνίσταται η οριστικά διασαφηνιστική διαδικασία της θεωρίας της [173] γνώσης;
Mπορεί να μας βοηθήσει μόνο η μελέτη των ενεργημάτων που περιλαμβάνουν
νοήματα καθεαυτά και αναφέρονται σε αντικείμενα, και των διαφορετικών
μορφών με τις οποίες αυτές οι σχέσεις εμμένειας συμβαίνουν (obtain). Πρέπει να δούμε, να δώσουμε προσοχή, τι στην πραγματικότητα
βρίσκεται εκεί μπροστά μας, πώς ακριβώς βλέπει η συνείδηση, αν αναφέρεται,
εάν υπάρχει ένα κομμάτι, ένα χαρακτηριστικό είναι παρόν εκεί, που μπορεί να ονομαστεί νόημα ή αντικείμενο,
και αν όχι, τι εξηγείται από το γεγονός ότι είναι,
ωστόσο, ένα ζήτημα τέτοιας εμμένειας σε εποπτικά δικαιολογημένα θεμέλια, τι πρόκειται,
για παράδειγμα, να βρεθεί όταν πολλά διαφορετικά ενεργήματα
έχουν το ίδιο νόημα ή πολλά διαφορετικά ενεργήματα δεν έχουν το ίδιο
νόημα, και όμως κατευθύνονται στα ίδια αντικείμενα. Η έρευνα
στο σύνολο της, επομένως, συνεχίζεται στη σφαίρα της υποκειμενικότητας,
στη σφαίρα της αποδεικτικής εποπτείας (evidencing intuition), της εποπτικής συνείδησης.
^9 Το πρόβλημα της συγκρότησης εμπλέκεται ήδη εκεί. Η διασάφηση ως ενάργεια και η διασάφηση ως έρευνα της «προέλευσης» δεν είναι το ίδιο πράγμα. [170]
Αυτή η πρώτη κατά προσέγγιση προσέγγιση της μεθόδου που πρέπει να ακολουθηθεί στην επίλυση των επιστημολογικών προβλημάτων θυμίζει έναν παλιό, πολύ δημοφιλή χαρακτηρισμό της θεωρίας της γνώσης ως επιστήμης της ουσίας και της προέλευσης της γνώσης. Η πεποίθηση ήταν ότι η ουσία της γνώσης επρόκειτο να αποκτηθεί από τις αρχές (origins) της, και με τη συνήθη ερμηνεία που φαίνεται προφανής στην αρχή, η ίδια η προέλευση (origin) αναφέρεται σε μια ψυχολογική προέλευση. Ωστόσο, σε ευθεία αντίθεση με αυτή την [174] ερμηνεία, παρ' όλα όσα ειπώθηκαν, και εντός κατάλληλων ορίων, σχεδιάζω επίσης να λάβω μια θέση που πρέπει να τηρηθεί. Δεν πρέπει να υποκύψουμε στον ασφαλώς πολύ μεγάλο πειρασμό να αναμείξουμε τη θεωρία της γνώσης και την ψυχολογία. Και, βασικά δεν μπορούμε να το κάνουμε ούτε αυτό εφόσον έχουμε ξεκαθαρίσει τα ίδια τα προβλήματα με μια πολύ πιο αυστηρή, ριζοσπαστική μορφή από ότι έκανε η παραδοσιακή φιλοσοφία. Και, εξίσου λίγο μπορούμε να αισθανθούμε σοβαρά τον πειρασμό να αναμείξουμε τη θεωρία της γνώσης με τη μεταφυσική και να σκοπεύσουμε να λύσουμε τα προβλήματά της, όπως είναι επίσης παραδοσιακό, κάνοντας έκκληση σε μεταφυσικά υποστυλώματα.
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
In his /Formale und Transzendentale Logik, /Husserl speaks of the /Idealität des Sprachlichen? /A linguistic expression is not the passing physical phenomenon, but an ideal structure that is capable of 'being again'. It is easy to dismiss this as a piece of antiquated Platonism. It would be wiser however to pause and to enquire if there is any sense behind this Platonism. We do speak of the same expression as recurring. A word, a sentence, a theory, a geometrical proof are all capable of being repeated ; the physical event, the written shape and the uttered sound are irrevocably unique. In what sense then could we speak of /the same /expression? Certainly not in the physicalistic sense! The sense in which an expression can /be again, /can retain its identity in discourse, can be revived, re-presented and re-understood is exactly the sense in which it is an ideal structure.
This ideality of a linguistic expression could be described, however, in two different levels. First, a linguistic expression is an entity that belongs to the /geistige Welt /or the /Kultur-welt, /and not, as we have emphasized above, to the physical nature. In this respect it bears comparison to a piece of music: Beethoven's Fifth Symphony is capable of being reproduced without losing
^1 /ibid., /p. 39.
^2 /F.u.t.L., /pp. 17-19.
32
THINKING AND MEANING
its essential identity. Secondly, the ideality of an expression is also the ideality of its meaning: this precisely is the theme of our enquiry. It may however be noted here that these two aspects are inseparable and constitute an intimate unity that permits distinction but no division.
Let us direct our attention towards a printed word taken as a merely physical pattern.^1 Once we do this we have the usual mode of outer perception; but the object perceived is no more a word or a meaningful expression. But again as soon as it functions as a word or as an expression, the characteristic of its 'representation' undergoes a total change. The word still continues to be presented to us in outer perception. But we are not any longer interested in this aspect of it. Husserl would say that the intuitive representation in which the /physical /appearance of the word is constituted undergoes an essential modification. The physical pattern enters into a new /intentional unity./
^1 /L.U., /II, 1, pp. 40-41. [JM-EHTM, 31-2]
13.1. In the 'eidetic' phase of his philosophy of language Husserl advances two major theses: /(a) /the conception of the ideality of language /(die Idealität des Sprachlichen) /and /(b) /the idea of a pure grammar. The clearest statement of the former is found in the /Formale und Transzendentale Logik, /although the conception lies imbedded in the discussions on expressions and
^1 /F.u.t.L., /p. 20.
^2 "Phénoménologie et linguistique," /Revue Internationale de philosophie, /1939.
Husserl's philosophy of language 61
meaning in the /Logische Untersuchungen. /The second of the two theses is elaborated in the Fourth Logical Investigation.
/(a) /The conception of the ideality of language /^1 /is based on the distinction between the actually spoken language /(die aktuell geredete Rede) /and the linguistic expression in itself. The former is always a transitory particular, an acoustic event or a visual datum, while the latter alone is repeatable. When therefore we say or write or use the same expression, the identity refers to the latter and not to the former. For, taken strictly in the sense of an actually written or spoken word or sentence, the same expression can never occur twice, and every time we say we are using the same expression in this sense we are only making use of similar expressions. And yet we do speak of the same expression, just as we speak of the same symphony, of the same novel, etc. in spite of different physical reproductions. Thus the expression-in-itself is no more a real transitory event, but an ideal entity or figure which is reproduced, exemplified etc. in the various real events. Its ideality, Husserl goes on to add, is that of an objective spiritual entity /(objektives geistiges Gebilde). /In this sense, its ideality is to be distinguished from that of the thought - or, meaning - expressed by it.^2 The ideality belongs to a linguistic expression even in its purely linguistic aspect /(hinsichtlich der sprachlichen Leiblichkeit)./
It is clear that Husserl is thereby attributing two kinds of ideality to a linguistic expression: the one concerns the expression in its purely linguistic aspect, that is to say in its very corporeal aspect, and the other, of course, concerns its meaning. Part of Husserl's problem is quite the same as that for the solution of which modern semanticists have distinguished between the type-word and the token-word, and the ideality of an expression considered in its corporeal aspect is nothing but the ideality of an expression considered as a type. If the notion of type could account for the phenomenon of repetition of the same expression, the notion of ideality is uncalled for. There is of course a "recognizable pattern" which is "partly a matter of physical similarity and partly a matter of
^1 /F.u.t.L. /§ 2 ; Compare § 8 above.
^2 /F.u.t.L., /p. 19.
62 HUSSERl/S PHILOSOPHY OF LANGUAGE
conventional understanding." ^1 The difficulty with the notion of ideality in /"rein sprachlicher Hinsicht" /is this: how can the notion of identity be applied to an expression in its /purely /corporeal aspect? One could only detect similarities in pattern. If one speaks of the /same /expression, one can do so not with regard to its purely corporeal aspect, but only in so far as the corporeal aspect is undistinguished from the meaning-aspect. (Considered in the corporeal aspect, what similarity - not to speak of identity - could be there between a written word and the /same /word as spoken?) The ideality of language really concerns the meaning-aspect; in so far, the ideality of language is different from the ideality of non-linguistic works of art, say of a piece of music ! It is not possible therefore to agree with Husserl when he says ^2 that the ideality of a linguistic expression is different from that of the thought expressed by it.
/(b) /Whereas the notion of the /Idealität des Sprachlichen /concerns each linguistic expression considered by itself - be it a word, a sentence, or even a whole work - the notion of a pure Grammar concerns language as a whole. Further, it concerns not any specific language taken by itself, but all languages, in fact /any /language. We could also say that this notion concerns any language /in so far as /its /a priori /form is concerned. Husserl seems to be of the opinion that although each language has developed through its own peculiar historical, sociological and environmental circumstances and has its own distinctive peculiarities, nevertheless it does - and in fact it must - conform to an apriori /structure: "an dieses ideale Gerüst ist jede gebunden". "The language has not only its physiological, psychological, and ethnological fundamentals, but also its apriori fundamentals.'' ^3 This a priori fundamental consists in the "essential forms of meaning and the a priori laws of their complexities and respective modifications," so that "no language is thinkable which is not determined essentially by this apriori." ^3
What Husserl has in his mind is certainly /not /the notion of an eidetic or ideal /language /of which the empirical languages are imperfect realisations. Merleau-Ponty is wrong when he attri-
^1 C I. Lewis, "The Modes of Meaning," Linsky, /loc. cit., /pp. 50-51.
^2 /F.u.t.L., /p. 19.
^3 /L.U/., II, 1, p. 338.
husserl's philosophy of language 63
butes to Husserl such a conception of an /ideal /language. The peculiarity of Husserl's thought, as we shall point out in the sequel, lies not in distinguishing between an ideal language and the empirical languages (this distinction he did not in reality draw), but in attributing ideality, as we saw in /(a) /above, even to expressions in the empirical languages. What Husserl here suggests is the notion of an a priori universal /grammar /(a grammar is not a language and a language is more than a form) which would, in the words of Merleau-Ponty, "determine the forms of signification indispensable for all languages, if they are to be languages."^1
13.2. The other i.e. the 'constitutive' phase of Husserl's philosophy of language can already be detected in the very same paragraph of the /Formale und transzendentale Logik /in which he speaks of the /Idealität des Sprachlichen. /With regard to this phase, we might further distinguish between two distinct movements. There is an attempt to trace language back in the first place to the noetic act which makes it possible, and then in the second place to the more primitive /Lebenswelt. /The significance of both these movements has to be brought to light.
/(a) /The unity of the physical expression and the meaning it embodies is not a merely external unity. Rather, "while speaking we perform an inner act of meaning which mingles itself with the words and at the same time animates them" (/"redend vollziehen wir fortlaufend ein inneres, sich mit Worten verschmelzendes, sie gleichsam beseelendes Meinen").^2 /From the point of his constitution-analysis, Husserl is interested not in the objective phenomenon of linguistic expression but in my /experience of language /as I speak it. This problem again is inseparable from the wider question of the possibility of experience in general.^3 Since all experience has a noetic aspect and a noematic aspect, and since
^1 Compare Wittgenstein's extended notion of grammar: "So does it depend wholly on our grammar what will be called (logically) possible and what not . . .." /(Philosophical Investigations, /p. 142^e ).
^2 /F.u.t.L., /p. 20.
^3 J. P. Sartre emphasizes this. Compare his "The Journey and the Return" which is a critical essay on Brice Parain's, /Recherches sur la nature et les fonctions du langage, /Paris, 1942. Sartre's essay is included in /Essays on Language and Literature, /edited by J. L. Heveni, London, Allen Wingate.
64 HUSSERL'S PHILOSOPHY OF LANGUAGE
the noematic aspect may always be viewed as having been constituted in the noetic aspect, here also in our experience of language there is a noetic experience which produces the identity of the word, a meaning-intending act which produces the identity of meaning, and an act which constitutes the two, the physical expression and the meaning, into an inseparable unity. The underlying insight seems to be that man, as an animal possessed of speech, is not a passive witness of an objective structure which exists independent of him; nor is he a mechanic who uses ready-made tools. But, a spiritual being as he is, his experience is creative; he produces language and uses it. The objectivity of linguistic expression is rooted in the subjective acts of the speaker.
/(b) /The development of Husserl's philosophy in general from the /Ideen /Vol. I onwards is marked by an increasing awareness of the importance of the /Lebenswelt, /an awareness that brings him nearer Dewey and Whitehead in one major aspect.^1 The ideality and the objectivity of expressions and thought-structures are not for a moment lost sight of. Nor is the doctrine of the noetic constituting acts given up. Only, the transition to the noetic acts is now sought to be /mediated by /one more step : the demonstration that all those objectivities and their experiences derive from one unreflective /Lebenswelt. /The transcendental idealism expands its fold so as to include even the unreflective primitive order of life within its scope, instead of leaving it untouched as an irrational Other. (Kantian idealism, Husserl tells us in his /Krisis^2 /did not see this presupposition of all thought and of all science.)
The general principle regarding the relation of the idealities to the /Lebenswelt /is laid down thus in /Die Krisis: /"... objective theory in its logical sense... is rooted in the /Lebenswelt/, in the original evidences belonging to it. By virtue of this foundation, objective science acquires a standing significance for the world in which we always live even as scientists and, then also as the community of co-scientists - that is to say for the common /Lebenswelt." /^3 And yet, the structure raised on this foundation is something new.^4
^1 See the concluding chapter of this work.
^2 /Krisis, /§28.
^3 /Krisis, /p. 132.
^4 /ibid., /p. 133.
Husserl's philosophy of language 65
For philosophy of language, the transition to the /Lebenswelt /means the transition from /language to speech, /to interpersonal communication. "The environment /(Umwelt) /which constitutes itself in the experience of the Other, in reciprocal understanding and in agreement is called by us the /communicative /environment."^1 In this environment, speech is followed by reply, suggestions are followed by assent or dissent or even a counterproposal. Within this environment, persons enter into relationship with other persons. A person speaks to another.^2 The /I/ is relative to the /we. /The /I/ requires a /you, /and the /we /requires the /others.^3 /It is out of this interpersonal situation that language as an objectified structure arises.^4
It would be interesting to compare these two aspects of Husserl's philosophy of language with a similar distinction made by Saussure between a "synchronic" linguistic of speech and a "diachronic" linguistic of language, or with Pos's distinction between the phenomenological and the objective attitudes. The objective attitude, according to Pos, looks at language in the past tense; this is the attitude of the observer who surveys the history of language, who regards a language as a product of past acts of signification, of past hazards and accidents. In short, in this attitude we seek for the historical origin and growth of language and look upon the present as a resultant of this process. The phenomenological attitude, on the other hand, returns to the speaking subject, to the "communicative" /Umwelt /as Husserl calls it, or to the speech as "coming warm from the human mouth" as Sartre ^5 puts it.
How are we to place Husserl in such a context? It must at once be obvious that Husserl in no phase of his philosophy had anything to do with the objective attitude in the sense explained above, for his phenomenological method could not possibly have had anything to do with the historical origin and growth of
^1 /Ideen /II /(Husserliana, /Bd. IV), p. 193.
^2 /ibid., /p. 236.
^3 /ibid., /p. 288, footnote.
^4 Compare Brice Parain: "I am hungry. It is I who am saying: I am hungry; but it is not me who is understood. I have disappeared in these two seconds whilst I am speaking. As soon as I have spoken, there remains no more of me than a man who is hungry, and this man is common to everyone ... I am transformed into an impersonal order." /Recherches sur la nature et les fonctions du langage, /p. 172, quoted by J. P. Sartre, /loc. cit., /p. 184-5.
^5 J. P. Sartre, /loc. cit./
66 husserl's philosophy of language
language. Both his earlier /eidetic /phase and the later /constitutive /phase including the return to the /Lebenswelt /fall within the legitimate phenomenological attitude. In fact, one could even maintain that the eidetic phase, especially the doctrine of the /Idealität des Sprachlichen, /could have been developed only from the phenomenological attitude of the communicating subject, for it is only when regarded from the situation of inter-subjective communication that a linguistic expression proclaims its ideality. Thus one could venture the seemingly paradoxical assertion that the phenomenological attitude reveals at once the subjectivity and the objectivity, the relativity and the absoluteness of linguistic expressions.^1 ,^2
^1 It is interesting to compare the development of Husserl's philosophy with the development of Ernst Cassirer's philosophy of language. Cassirer started with a genetic view of language and gradually abandoned it in favour of a phenomenological philosophy, cp. Lenneberg, "A note on Cassirer's Philosophy of Language," /Philosophical and Phenomenological Research, /Vol. XV, pp. 512-522.
^2 Compare Parain: Language is "neither subject nor object, is pertaining neither to one nor the other, subject whilst I am speaking, object whilst I hear myself speaking .. .." /(Recherches sur la nature et les fonctions du langage, /p. 183; quoted /loc. cit., /p. 180). [J. Ν. MOHANTY, Edmund Husserl's Theory of Meaning, THIRD EDITION, 1976 by Martinus Nijhoff, The Hague, Netherlands]
Created Παρασκευή 06 Δεκεμβρίου 2024
Στην Formale und Transzendentale Logik (Τυπική και Υπερβατολογική Λογική) του, ο Husserl μιλάει για την Idealität des Sprachlichen (ιδεατότητα του γλωσσικού). Μια γλωσσική έκφραση δεν είναι το περαστικό φυσικό φαινόμενο, αλλά μια ιδεατή δομή που είναι ικανή να «είναι πάλι». Είναι εύκολο να το απορρίψουμε αυτό ως ένα κομμάτι απαρχαιωμένου πλατωνισμού. Ωστόσο, θα ήταν σοφότερο να σταματήσουμε και να ρωτήσουμε εάν υπάρχει νόημα πίσω από αυτόν τον πλατωνισμό. Μιλάμε για την ίδια έκφραση ως επαναλαμβανόμενη. Μια λέξη, μια πρόταση, μια θεωρία, μια γεωμετρική απόδειξη είναι όλα ικανά να επαναληφθούν· το φυσικό συμβάν, το γραπτό σχήμα και ο εκφερόμενος ήχος είναι αμετάκλητα μοναδικά. Με ποια έννοια τότε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την ίδια έκφραση; Σίγουρα όχι με τη φυσικαλιστική έννοια! Η έννοια με την οποία μια έκφραση μπορεί να είναι ξανά, μπορεί να διατηρήσει την ταυτότητά της στο λόγο, μπορεί να αναβιώσει, να ξαναπαρουσιαστεί και να ξανακατανοηθεί είναι ακριβώς η έννοια με την οποία είναι μια ιδεατή δομή.
Αυτή η ιδεατότητα μιας γλωσσικής έκφρασης θα μπορούσε, ωστόσο, να περιγραφεί σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Πρώτον, μια γλωσσική έκφραση είναι μια οντότητα που ανήκει στον geistige Welt (πνευματικό κόσμο) ή στον Kultur-welt (πολιτιστικό κόσμο), και όχι, όπως τονίσαμε παραπάνω, στη φυσική φύση (physical nature). Από αυτή την άποψη αντέχει σύγκρισης με ένα μουσικό κομμάτι: η Πέμπτη Συμφωνία του Μπετόβεν είναι ικανή να αναπαραχθεί χωρίς να χάσει [32] την ουσιαστική της ταυτότητα. Δεύτερον, η ιδεατότητα μιας έκφρασης είναι επίσης η ιδεατότητα του νοήματος της: αυτό ακριβώς είναι το θέμα της έρευνάς μας. Μπορεί ωστόσο να σημειωθεί εδώ ότι αυτές οι δύο πτυχές είναι αδιαχώριστες και αποτελούν μια οικεία ενότητα που επιτρέπει τη διάκριση αλλά όχι τη διαίρεση.
Ας στρέψουμε την προσοχή μας σε μια έντυπη λέξη θεωρούμενη ως ένα απλώς φυσικό μοτίβο.^1 Μόλις το κάνουμε αυτό έχουμε τον συνήθη τρόπο της εξωτερικής αντίληψης· αλλά το αντικείμενο που γίνεται αντιληπτό δεν είναι πια μια λέξη ή μια σημαίνουσα έκφραση. Αλλά και πάλι μόλις λειτουργήσει ως λέξη ή ως μια έκφραση, το χαρακτηριστικό της «αναπαράστασής» της υφίσταται συνολικά αλλαγή. Η λέξη εξακολουθεί να μας παρουσιάζεται στην εξωτερική αντίληψη. Αλλά δεν μας ενδιαφέρει πλέον αυτή η πτυχή της. Ο Husserl θα έλεγε ότι η εποπτική αναπαράσταση, στην οποία η φυσική εμφάνιση της λέξης συνίσταται, υπόκειται σε ουσιαστική τροποποίηση. Το φυσικό μοτίβο εισέρχεται σε μια νέα αποβλεπτική ενότητα.
^1 L.U., II, 1, pp. 40-41. [JM-EHTM, 31-2]
13.1. Στην «ειδητική» φάση της φιλοσοφίας του για τη γλώσσα ο Husserl προωθεί δύο κύριες θέσεις: (α) τη σύλληψη της ιδεατότητας της γλώσσας (die Idealität des Sprachlichen) και (β) την ιδέα μιας καθαρής γραμματικής. Η πιο ξεκάθαρη δήλωση της πρώτης βρίσκεται στο Formale und Transzendentale Logik, αν και η σύλληψη βρίσκεται ενσωματωμένη στις συζητήσεις για τις εκφράσεις και [61] το νόημα στις Logische Untersuchungen. Η δεύτερη από τις δύο θέσεις αναλύεται στην Τέταρτη Λογική Έρευνα.
(α) Η σύλληψη της ιδεατότητας της γλώσσας^1 [^1 F.u.t.L. § 2 ; Συγκρίνετε την § 8 παραπάνω.] βασίζεται στη διάκριση μεταξύ της ενεργεία ομιλούμενης γλώσσας (die aktuell geredete Rede) και της γλωσσικής έκφρασης καθεαυτής. Η πρώτη είναι πάντα ένα παροδικό καθέκαστο, ένα ακουστικό γεγονός ή ένα οπτικό δεδομένο, ενώ η τελευταία μόνο επαναλαμβάνεται. Όταν λοιπόν λέμε ή γράφουμε ή χρησιμοποιούμε την ίδια έκφραση, η ταυτότητα αναφέρεται στην τελευταία και όχι στην πρώτη. Γιατί, λαμβανόμενη αυστηρά με την έννοια μιας ενεργεία γραπτής ή προφορικής λέξης ή πρότασης, η ίδια έκφραση δεν μπορεί ποτέ να εμφανιστεί δύο φορές, και κάθε φορά που λέμε ότι χρησιμοποιούμε την ίδια έκφραση με αυτή τη σημασία χρησιμοποιούμε μόνο παρόμοιες εκφράσεις. Κι όμως μιλάμε για την ίδια έκφραση, όπως ακριβώς μιλάμε για την ίδια συμφωνία, για το ίδιο μυθιστόρημα, κλπ. παρά τις διαφορετικές φυσικές αναπαραγωγές. Έτσι η έκφραση καθεαυτή δεν είναι πλέον ένα πραγματικό παροδικό συμβάν, αλλά μια ιδεατή οντότητα ή σχήμα που αναπαράγεται, παραδειγματίζεται κ.λπ. στα διάφορα πραγματικά συμβάντα. Η ιδεατότητά της, προσθέτει ο Husserl, είναι αυτή μιας αντικειμενικής πνευματικής οντότητας (objektives geistiges Gebilde). Με αυτή την έννοια, η ιδεατότητά της πρέπει να διακρίνεται από αυτή της σκέψης -- ή, του νοήματος -- που εκφράζεται με αυτή.^2 [^2 F.u.t.L., σελ. 19.] Η ιδεατότητα ανήκει σε μια γλωσσική έκφραση ακόμη και στην καθαρά γλωσσική της πτυχή (hinsichtlich der sprachlichen Leiblichkeit).
Είναι σαφές ότι ο Husserl αποδίδει έτσι δύο είδη ιδεατότητας
σε μια γλωσσική έκφραση: το ένα αφορά την έκφραση στην καθαρά
γλωσσική της πτυχή, δηλαδή στην ίδια τη σωματική της πτυχή, και
το άλλο, βέβαια, αφορά το νόημά της. Μέρος του προβλήματος του Husserl είναι
ακριβώς το ίδιο με αυτό, για τη λύση του οποίου οι σύγχρονοι σημασιολόγοι
έχουν κάνει διάκριση μεταξύ του τύπου-λέξης (type-word) και του δείγματος-λέξης (token-word), και
η ιδεατότητα μιας έκφρασης θεωρημένης στη σωματική της πτυχή δεν είναι τίποτα
άλλο παρά η ιδεατότητα μιας έκφρασης θεωρημένης ως τύπος. Αν η έννοια του
τύπου θα μπορούσε να εξηγήσει το φαινόμενο της επανάληψης της ίδιας
έκφρασης, η έννοια της ιδεατότητας δεν θα απαιτείτο. Υπάρχει φυσικά ένα
«αναγνωρίσιμο μοτίβο» το οποίο είναι «εν μέρει ζήτημα φυσικής
ομοιότητα και εν μέρει ζήτημα
[62]
συμβατικής κατανόησης.» ^1
[^1 C I. Lewis, "The Modes of Meaning", Linsky, loc. cit., pp. 50-51.]
Η δυσκολία με την έννοια της
ιδεατότητας από "rein sprachlicher Hinsicht" («αμιγώς γλωσσική άποψη») είναι αυτή: πώς μπορεί η έννοια
της ταυτότητας να εφαρμοστεί σε μια έκφραση στην καθαρά σωματική της
άποψη; Θα μπορούσε κανένα να εντοπίσει μόνο ομοιότητες στο μοτίβο. Αν μιλήσει κανένα για
την ίδια έκφραση, μπορεί κανένα να το κάνει όχι καθαρά ως προς την
σωματική πτυχή, αλλά μόνο στο βαθμό που η σωματική πτυχή είναι
αδιάκριτη από την πτυχή του νοήματος. (Θεωρούμενη από τη σωματική
άποψη, ποια ομοιότητα --για να μην μιλήσουμε για ταυτότητα-- θα μπορούσε να υπάρχει
μεταξύ μιας γραπτής λέξης και της ίδιας λέξης στην προφορική της μορφή;)
(β) Επειδή η έννοια της Idealität des Sprachlichen αφορά κάθε γλωσσική έκφραση θεωρούμενη από μόνη της -- είτε είναι λέξη, μια πρόταση, ή ακόμα και ένα ολόκληρο έργο -- η έννοια της καθαρής Γραμματικής αφορά τη γλώσσα ως σύνολο. Επιπλέον, δεν αφορά κάποια συγκεκριμένη γλώσσα λαμβανόμενη από μόνη της, αλλά όλες τις γλώσσες, στην πραγματικότητα οποιαδήποτε γλώσσα. Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης ότι αυτή η έννοια αφορά οποιαδήποτε γλώσσα όσον αφορά την a priori μορφή της. Ο Husserl φαίνεται να είναι της άποψης ότι αν και κάθε γλώσσα έχει αναπτυχθεί μέσα από τις δικές της ιδιόμορφες ιστορικές, κοινωνιολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και έχει τις δικές της χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητες, στην πραγματικότητα συμμορφώνεται --και μάλιστα πρέπει να συμμορφώνεται-- με μια apriori δομή: "an dieses ideale Gerüst ist jede gebunden" («σε αυτόν τον ιδεατό σκελετό είναι δεσμευμένη καθεμία»). «Η γλώσσα δεν έχει μόνο τα φυσιολογικά, ψυχολογικά, και τα εθνολογικά θεμελιώδη, αλλά και τα apriori θεμελιώδη της.» ^3 [^3 L.U., II, 1, p. 338.] Αυτό το a priori θεμελιώδες συνίσταται στις «ουσιώδεις μορφές νοήματος και τους a priori νόμους της πολυπλοκότητάς τους και των αντίστοιχων τροποποιήσεων», έτσι ώστε «καμία γλώσσα δεν είναι νοητή, που δεν καθορίζεται ουσιαστικά από αυτό το apriori." ^3 [^3 L.U., II, 1, p. 338.]
Αυτό που έχει κατά νου του ο Husserl είναι βέβαια όχι η έννοια μιας ειδητικής ή ιδεατής γλώσσας της οποίας οι εμπειρικές γλώσσες είναι ατελείς πραγματοποιήσεις. Ο Merleau-Ponty κάνει λάθος όταν αποδίδει [63] στον Husserl μια τέτοια αντίληψη μιας ιδεατής γλώσσας. Η ιδιομορφία της σκέψης του Husserl, όπως θα τονίσουμε στη συνέχεια, δεν έγκειται στη διάκριση μεταξύ μιας ιδεατής γλώσσας και των εμπειρικών γλωσσών (αυτή τη διάκριση δεν την έκανε στην πραγματικότητα), αλλά στην απόδοση ιδεατότητας, όπως είδαμε στο (α) παραπάνω, ακόμη και σε εκφράσεις των εμπειρικών γλωσσών. Αυτό που προτείνει ο Husserl εδώ είναι η έννοια μιας a priori καθολικής γραμματικής (μια γραμματική δεν είναι μια γλώσσα και μια γλώσσα είναι κάτι περισσότερο από μια μορφή) που, σύμφωνα με τα λόγια του Merleau-Ponty, «καθορίζει τις μορφές σημασίας που είναι απαραίτητες για όλες τις γλώσσες, αν πρόκειται να είναι γλώσσες.»^1 [^1 Συγκρίνετε την εκτεταμένη έννοια της γραμματικής του Wittgenstein: «Έτσι εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τη γραμματική μας τι θα ονομαστεί (λογικά) δυνατό και τι όχι. . ..» (Φιλοσοφικές Έρευνες, σελ. 142^e ).]
13.2. Η άλλη, δηλαδή η «συγκροτησιακή» φάση της φιλοσοφίας της γλώσσας του Husserl, μπορεί ήδη να ανιχνευθεί στην ίδια παράγραφο της Formale und transzendentale Logik, στην οποία μιλάει για την //Idealität des Sprachlichen//. Σχετικά με αυτή τη φάση, θα μπορούσαμε περαιτέρω να διακρίνουμε μεταξύ δύο διακριτών κινήσεων. Γίνεται προσπάθεια ιχνηλάτησης της γλώσσας πίσω, αφενός, στο νοητικό ενέργημα που την κάνει εφικτή, και, αφετέρου, στον πιο πρωταρχικό Lebenswelt (βιόκοσμο). Η σημασία και των δύο αυτών κινήσεων πρέπει να καταδειχθεί στο φως.
(α) Η ενότητα της φυσικής έκφρασης και του νοήματος που ενσωματώνει δεν είναι απλώς μια εξωτερική ενότητα. Μάλλον, «ενώ μιλάμε επιτελούμε ένα εσωτερικό ενέργημα νοήματος που αναμειγνύεται με τις λέξεις και ταυτόχρονα τις ζωντανεύει» ("redend vollziehen wir fortlaufend ein inneres, sich mit Worten verschmelzendes, sie gleichsam beseelendes Meinen").^2 [^2 F.u.t.L., σελ. 20.] Από το σημείο της συγκροτησιακής ανάλυσής του, ο Husserl ενδιαφέρεται όχι για το αντικειμενικό φαινόμενο της γλωσσικής έκφρασης, αλλά για την εμπειρία μου της γλώσσας καθώς τη μιλάω. Αυτό το πρόβλημα είναι πάλι αναπόσπαστο από το ευρύτερο ζήτημα της δυνατότητας εμπειρίας εν γένει.^3 [^3 Αυτό τονίζει ο J. P. Sartre. Συγκρίνετε το «Το Ταξίδι και η Επιστροφή» που είναι ένα κριτικό δοκίμιο για το Recherches sur la nature et les fonctions du langage//, Παρίσι, 1942, του Brice Parain. Το δοκίμιο του Σαρτρ περιλαμβάνεται στο Essays on Language and Literature, επιμέλεια J. L. Heveni, Λονδίνο, Άλεν Γουίνγκεϊτ.] Εφόσον κάθε εμπειρία έχει μια νοητική όψη και μια νοηματική όψη, και επειδή [64] η νοηματική όψη μπορεί πάντα να θεωρηθεί ότι έχει συγκροτηθεί στη νοητική όψη, εδώ επίσης στην εμπειρία μας για τη γλώσσα υπάρχει μια νοητική εμπειρία που παράγει την ταυτότητα της λέξης, ένα νοηματοδοτούν ενέργημα που παράγει την ταυτότητα του νοήματος και ένα ενέργημα που συγκροτεί τα δύο, τη φυσική έκφραση και το νόημα, σε μια αδιάσπαστη ενότητα. Η υποκείμενη ενόραση φαίνεται να είναι ότι ο άνθρωπος, ως ζώο που κατέχει ομιλία, δεν είναι παθητικός μάρτυρας μιας αντικειμενικής δομής που υπάρχει ανεξάρτητα από αυτόν· ούτε είναι μηχανικός που χρησιμοποιεί έτοιμα εργαλεία. Αλλά, πνευματικό ον όπως είναι, η εμπειρία του είναι δημιουργική· παράγει γλώσσα και τη χρησιμοποιεί. Η αντικειμενικότητα της γλωσσικής έκφρασης έχει τις ρίζες της στις υποκειμενικές πράξεις της ομιλήτριας.
(β) Η ανάπτυξη της φιλοσοφίας του Husserl γενικά από τις Ideen Τόμ. I και μετά χαρακτηρίζεται από μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση της σημασίας του Lebenswelt (βιοκόσμου), μια επίγνωση που τον φέρνει πιο κοντά στον Dewey και τον Whitehead σε μια σημαντική πτυχή.^1 [^1 Δείτε το τελικό κεφάλαιο αυτής της εργασίας.] Η ιδεατότητα και η αντικειμενικότητα των εκφράσεων και των δομών της σκέψης δεν παραμερίζονται ούτε μια στιγμή. Ούτε εγκαταλείπεται η διδασκαλία των νοητικών συγκροτησιακών ενεργημάτων. Απλώς, η μετάβαση στα νοητικά ενεργήματα επιδιώκεται πλέον να διαμεσολαβηθεί από ένα ακόμη βήμα: την απόδειξη ότι όλες αυτές οι αντικειμενικότητες και οι οι εμπειρίες προέρχονται από έναν μη αναστοχαστικό Lebenswelt. Ο υπερβατολογικός ιδεαλισμός διευρύνει την άποψή του έτσι ώστε να συμπεριλάβει ακόμη και την μη αναστοχαστική πρωταρχική τάξη ζωής, εντός του πεδίου εφαρμογής του, αντί να την αφήσει ανέγγιχτη ως ένα παράλογο Άλλο (irrational Other). (Ο Καντιανός ιδεαλισμός, μας λέει ο Husserl στην Κρίση^2 [^2 Κρίση, §28.] του, δεν είδε αυτή την προϋπόθεση όλης της σκέψης και όλης της επιστήμης.)
Η γενική αρχή σχετικά με τη σχέση των ιδεατοτήτων με τον Lebenswelt κατατίθεται έτσι στο Die Krisis: «... η αντικειμενική θεωρία στην λογική της σημασία... έχει τις ρίζες της στον Lebenswelt, στις πρωτότυπες ενάργειες που του ανήκουν. Δυνάμει αυτού του θεμελίου, η αντικειμενική επιστήμη αποκτά μια πάγια σημασία για τον κόσμο στον οποίο ζούμε πάντα ακόμη και ως επιστήμονες και, στη συνέχεια, ως κοινότητα των συν-επιστημόνων -- δηλαδή για τον κοινό Lebenswelt.»^3 [^3 Κρίση, σελ. 132.] Και όμως, η δομή που υψώνεται σε αυτό το θεμέλιο είναι κάτι νέο.^4 [^4 ibid., σελ. 133.]
[65] Για τη φιλοσοφία της γλώσσας, η μετάβαση στον Lebenswelt σημαίνει τη μετάβαση από τη γλώσσα στην ομιλία, στη διαπροσωπική επικοινωνία. «Το περιβάλλον (Umwelt) που συγκροτείται στην εμπειρία του Άλλου, σε αμοιβαία κατανόηση και σε συμφωνία, καλείται από μας το επικοινωνιακό περιβάλλον.»^1 [^1 Ideen II (Husserliana, Bd. IV), p. 193.] Σε αυτό το περιβάλλον, η ομιλία ακολουθείται από απάντηση, οι υποδείξεις (suggestions) ακολουθούνται από συμφωνία ή διαφωνία ή ακόμη από μια αντιπρόταση. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, τα πρόσωπα εισέρχονται σε σχέση με άλλα πρόσωπα. Ένα πρόσωπο μιλάει σε ένα άλλο.^2 [^2 ibid., σελ. 236.] Το εγώ είναι σε σχέση με το εμείς. Το εγώ απαιτεί ένα εσύ, και το εμείς απαιτεί το άλλα.^3 [^3 ibid., σελ. 288, υποσημ.] Είναι από αυτή τη διαπροσωπική κατάσταση που προκύπτει η γλώσσα ως μια αντικειμενοποιημένη δομή.^4 [^4 Πρβλ. Brice Parain: "Πεινάω. Είμαι εγώ που λέω: είμαι πεινασμένος· αλλά δεν είμαι εγώ που γίνεται κατανοητός. Έχω εξαφανιστεί σε αυτά τα δύο δευτερόλεπτα όσο μιλάω. Μόλις μίλησα, δεν μένει παρά ένας άνθρωπος που πεινάει, και αυτός ο άνθρωπος είναι κοινός σε όλους ... μεταμορφώνομαι σε μια απρόσωπη τάξη.» Recherches sur la nature et les fonctions du langage, σελ. 172, που παρατίθεται από τον J. P. Sartre, loc. cit., σελ. 184-5.]
Θα ήταν ενδιαφέρον να συγκρίνουμε αυτές τις δύο πτυχές της φιλοσοφίας της γλώσσας του Husserl, με παρόμοια διάκριση που έκανε ο Saussure ανάμεσα σε μια «συγχρονική» γλωσσολογία της ομιλίας και μια «διαχρονική» γλωσσολογία της γλώσσας, ή με τη διάκριση του Pos μεταξύ των φαινομενολογικών και αντικειμενικών στάσεων. Η αντικειμενική στάση, σύμφωνα με τον Pos, εξετάζει τη γλώσσα σε παρελθόντα χρόνο· αυτή είναι η στάση του παρατηρητή που ερευνά την ιστορία της γλώσσας, που θεωρεί μια γλώσσα ως προϊόν προηγούμενων ενεργημάτων σημασιοδότησης, παρελθόντων κινδύνων και ατυχημάτων. Εν ολίγοις, σε αυτή τη στάση επιδιώκουμε την ιστορική προέλευση και ανάπτυξη της γλώσσας και κοιτάμε το παρόν ως ένα αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Η φαινομενολογική στάση, από την άλλη μεριά, επιστρέφει στο ομιλούν υποκείμενο, στο «επικοινωνιακό» Umwelt (περιβάλλον), όπως το αποκαλεί ο Husserl ή στην ομιλία ως «προερχόμενη ζεστά από το ανθρώπινο στόμα» όπως το θέτει ο Sartre ^5. [^5 J. P. Sartre, loc. cit.]
Πώς μπορούμε να τοποθετήσουμε τον Husserl σε ένα τέτοιο πλαίσιο; Πρέπει να είναι αμέσως προφανές ότι ο Husserl σε καμία φάση της φιλοσοφίας του δεν είχε κάτι να κάνει με την αντικειμενική στάση με την έννοια που εξηγήθηκε παραπάνω, γιατί η φαινομενολογική μέθοδος του δεν θα μπορούσε να έχει καμία σχέση με την ιστορική προέλευση και ανάπτυξη της [66] γλώσσας. Τόσο η προγενέστερη ειδητική φάση του όσο και η μεταγενέστερη συγκροτησιακή, φάση συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής στον Lebenswelt, εμπίπτουν εντός της θεμιτής φαινομενολογικής στάσης. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε ακόμη και να ισχυριστούμε ότι η ειδητική φάση, ιδιαίτερα η διδασκαλία της //Idealität des Sprachlichen//, θα μπορούσε να έχει αναπτυχθεί μόνο από τη φαινομενολογική στάση του υποκειμένου που επικοινωνεί, γιατί είναι μόνο όταν θεωρείται από την κατάσταση της διυποκειμενικής επικοινωνίας, που μια γλωσσική έκφραση διακηρύσσει την ιδεατότητά της. Έτσι θα μπορούσαμε να τολμήσουμε τον φαινομενικά παράδοξο ισχυρισμό ότι η φαινομενολογική στάση αποκαλύπτει αμέσως την υποκειμενικότητα και την αντικειμενικότητα, τη σχετικότητα και την απολυτότητα των γλωσσικών εκφράσεων.^1 ,^2
^1 Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε την εξέλιξη της φιλοσοφίας του Husserl με την ανάπτυξη της φιλοσοφίας της γλώσσας του Ernst Cassirer. Ο Cassirer ξεκίνησε με μια γενετική άποψη για τη γλώσσα και σταδιακά την εγκατέλειψε προς όφελος μιας φαινομενολογικής φιλοσοφίας, cp. Λένεμπεργκ, "A note on Cassirer's Philosophy of Language," Philosophical and Phenomenological Research, Τόμ. XV, σ. 512-522.
^2 Πρβλ. Parain: Η γλώσσα δεν είναι «ούτε υποκείμενο ούτε αντικείμενο, δεν ανήκει ούτε στο ένα ούτε στο άλλο, υποκείμενο την ώρα που μιλώ, αντικείμενο ενώ ακούω τον εαυτό μου να μιλάει .. ..» (Recherches sur la nature et les fonctions du langage, σελ. 183; παρατίθεται loc. cit., σελ. 180).
[J. Ν. MOHANTY, Edmund Husserl's Theory of Meaning, ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ, 1976 από τον Martinus Nijhoff, Χάγη, Ολλανδία]
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
§32 The ideality of meanings is no ideality in the normative sense
The ideality of meanings is a particular case of the ideality of what is specific in general. It has not the sense of /normative ideality, /as if we were here dealing with an ideal of perfection, an ideal limiting value, over against particular cases which realized it more or less approximately. No doubt the 'logical concept', i.e. the term in the sense of /normative /logic, is an ideal in respect of its meaning. For the demand of the craft of knowledge runs: 'Use words with an absolutely selfsame meaning: exclude all meaning-variations. Distinguish meanings and keep them distinct in declarative thought, and employ sharply distinct sensible signs.'
This prescription relates, however, as it only can relate, to the
formation of meaningful terms, to care in the subjective sifting out and
expression of one's thoughts. Meanings 'in themselves' are, as we have
argued, specific unities, however much the act of meaning may vary: they
themselves are not ideals. Ideality in the ordinary, normative sense
does not exclude reality. An ideal is a concrete original that may
exist, and that may confront one in reality, as when a young artist
takes the work of a great master as the ideal that he relives and that
he strives after in his own creations. Even where an ideal is not
realizable, it is at least an individual in our presentative intention.
The ideality of what is specific is, contrariwise, the complete opposite
of reality or individuality; it represents no end of possible endeavour,
[LI I, 231, §32 The ideality of meanings is no ideality in the normative sense]
Created Σάββατο 07 Δεκεμβρίου 2024
§32 Η ιδεατότητα των νοημάτων δεν είναι ιδεατότητα με την κανονιστική έννοια
Η ιδεατότητα των νοημάτων είναι μια καθέκαστη περίπτωση της ιδεατότητας αυτού που είναι ειδικό εν γένει. Δεν έχει τη σημασία της κανονιστικής ιδεατότητας, σαν να είχαμε να κάνουμε εδώ με ένα ιδεατό της τελειότητας, μια ιδεατή περιοριστική αξία, έναντι καθέκαστων περιπτώσεων που την πραγματοποίησαν λίγο πολύ προσεγγιστικά. Χωρίς αμφιβολία η «λογική έννοια», δηλαδή ο όρος με τη σημασία της κανονιστικής λογικής, είναι ένα ιδεατό ως προς το νόημα του. Γιατί η απαίτηση της τέχνης της γνώσης λέει: «Χρησιμοποιήστε τις λέξεις με ένα απολύτως ίδιο νόημα: αποκλείστε όλες τις παραλλαγές νοημάτων. Διακρίνετε νοήματα και κρατήστε τα διακριτά στη δηλωτική σκέψη, και χρησιμοποιήστε σαφώς διακριτά αισθητά σημεία».
Αυτή η συνταγή σχετίζεται, ωστόσο, καθώς μόνο μπορεί να σχετίζεται, με το
σχηματισμό όρων με νόημα, με τη φροντίδα στο υποκειμενικό ξεχώρισμα και
έκφραση των σκέψεων μας. Τα «καθεαυτά» νοήματα είναι, όπως έχουμε
υποστηρίξει, συγκεκριμένες ενότητες, όσο κι αν ποικίλλει το ενέργημα του νοήματος: αυτά
τα ίδια δεν είναι ιδεατά. Η ιδεατότητα με τη συνηθισμένη, κανονιστική έννοια
δεν αποκλείει την πραγματικότητα. Ένα ιδεατό είναι ένα συγκεκριμένο πρωτότυπο που μπορεί
να υπάρχει, και που μπορεί να το αντιμετωπίσουμε στην πραγματικότητα, όπως όταν ένας νέος καλλιτέχνης
παίρνει το έργο ενός μεγάλου δασκάλου ως το ιδεατό που ξαναζεί και που επιδιώκει
στις δικές του δημιουργίες. Ακόμα κι εκεί που ένα ιδεατό δεν είναι
πραγματοποιήσιμο, είναι τουλάχιστον ένα άτομο στην παρουσιαστική μας απόβλεψη.
Η ιδεατότητα του ειδικού είναι, αντιθέτως, το εντελώς αντίθετο
της πραγματικότητας ή της ατομικότητας· δεν αντιπροσωπεύει το τέλος μιας δυνατής προσπάθειας,
[LI I, 231, §32 The ideality of meanings is no ideality in the normative sense]
Created Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2024
<§56. The Ideality of the Judicative Proposition in the Sense of Omni-Temporality>
In the progressive process of determining, judging essentially 25 builds upon judging; it is not only added on externally, but builds the unity of a new judging, and it correlatively builds a judgment as a constitutive accomplishment out of the already constituted judgment. Just as judging is a process of becoming, so too what is originally pre-constituted as objective—what we call judgment— 30 is a unity of becoming; the becoming is a becoming created on the part of the subject from materials of passivity, of course. The original core of judgment's being, that of constitution, is a being in the mode of created being, that is, a being in the form of temporality.
^185 /Stoff/
PART 3: ANALYSES CONCERNING ACTIVE SYNTHESIS 303
Certainly, this temporal being is nothing less than the being of an /Individuum /or of the individual event. A judgment is not an /Individuum. /The difference that arises between the two signifies /fundamental types in the mode of temporality as the form of the 5 objectlike formation. /Now, when we arrive at vindicating the /a-temporality /of judgments and of the entire realm of cognitive structures that are built out of them or are contained in them, this /a-temporality will itself be brought to light as a distinctive shape of temporality, /a shape that a-temporality fundamentally
10 distinguishes from individual objectlike formations. If we rest provisionally with our presently delimited sphere of determinative judging, and even continue holding firm to intuitive individuals as the point of departure, the difference already appears to us here in a certain way. If the object is an intuitive one, for instance, given
15 in its duration as red, then the judgment that brings this fact to light through the explication of the object, as the judgment carried out now, is constituted in the process of becoming and is referred to the Now, that is, to a certain stretch of time belonging to the judgment itself, a stretch of time that is different from the duration 20 of the object.
If we repeatedly carry out the same judgment in arbitrary rememberings that yield the unitary consciousness of the same object in their concatenation, then each time it will have its new constitutive becoming of self, its new duration, and possibly even
25 the judicative tempo will be a very different one. And yet the judgment as the judicative proposition is one and the same. This is to say that all such judging actions essentially enter into the unity of an encompassing complete identification; there are manifold acts, but identically one propositional sentence in all of them. It achieves
30 original givenness only in a temporal act that has its determinate temporal locus, possibly in several [or] in any number of temporal acts with many [or] even any number of temporal loci. But the proposition itself does not have any binding temporal position; and its process of becoming built up that belongs inseparably to it does
35 not have the individuality of the arbitrary act. The ideality of the proposition as the idea of a synthetic unity of becoming is the identity of something that can emerge in individual acts at each temporal position; at each temporal position in which it emerges, it
304 ANALYSES CONCERNING PASSIVE AND ACTIVE SYNTHESIS
emerges necessarily in a temporal manner [as] becoming in a temporal manner, and yet is the same "omni-temporally." Thus, running through the temporal manifold is a supra-temporal unity found in it. /Supra-temporality signifies this omni-temporality. /5 Found in each of these manifolds is the same unitary structure, and in this way it is found in time, and of course as given to consciousness. If I make a judgment now, then the What of the judging, the judicative proposition, is given to consciousness in the mode of the Now, and yet it is not bound to any temporal position,
10 it is not bound to any judicative action found there, and it is not represented in any action by an individual moment, by an individual particularization. It is itself at each position and becomes itself at the position where a corresponding judicative act is unfolding. But while the individual element has "its" temporal position and its
15 temporal duration, beginning at a position and passing away at a position, and is past, such an ideality has the temporal being of supra-temporality (it is contained in individual acts, in individual temporalities that can emerge at any position, and nevertheless [remains] identically the same in all of them); it has the being of
20 omni-temporality, which is however a mode of temporality. We will hear later that this holds similarly in a certain way for all ideal objectlike formations. But only similarly. We will hear later that the ideality of the objectlike formations of sense and the objectlike formations of the proposition is not the ideality of the species that is 25 particularized as the /eidos /in individual moments.^186
15 Appendix 32: (To §56)
After my lecture, indeed, during and already in preparing it, I had reservations concerning my presentation, and quickly note the
554 ANALYSES CONCERNING PASSIVE AND ACTIVE SYNTHESIS
following: In what sense does the judgment have an extension^68? The judgment has no extension? Is this not due to the thematic attitude by virtue of which the judgment is identified in the thematic interest from the very start and is not abstracted from its 5 particulars?
The species as the universal is gained by abstraction with regard to the
pregiven individual possibilities or actualities. And why must that be
the case? Because bringing a common element into relief presupposes
bringing the particulars into relief, and
10
If I judge that "S is /p" /the judging is not at all brought into
relief, and likewise, the judged "What"
15 /S /and /p /and "S is /p" /are identified by coinciding in the repetition. Here the ideal-identical is the /prius. /But does that mean that the ideal is not particularized? It only means that objectlike formations of sense are not constituted by "abstraction," that their ideation precedes the individual intuition of sense-giving
20 consciousness and of its noema, that these individual intuitions can only be gained through reflection.
All objectlike formations whatsoever are constituted through sense-giving, but sense-giving and all modes of givenness are given through reflection. But the species are givennesses of a
25 second order; to be sure, is not the attitude focusing on an
individual, thematic grasping,
Created Σάββατο 07 Δεκεμβρίου 2024
<§56. Η ιδεατότητα της κρισιακής πρότασης με την έννοια της Παντοτινότητας>
Στην προοδευτική διαδικασία προσδιορισμού, το κρίνειν (judging) ουσιαστικά οικοδομεί πάνω στο κρίνειν· δεν προστίθεται μόνο εξωτερικά, αλλά οικοδομεί την ενότητα ενός νέου κρίνειν, και συσχετιστικά οικοδομεί μια κρίση ως ένα συγκροτησιακό επίτευγμα έξω από την ήδη συγκροτημένη κρίση (judgment). Όπως το κρίνειν είναι μια διαδικασία γίγνεσθαι, έτσι και αυτό που έχει αρχικά προ-συγκροτηθεί ως αντικειμενικό — αυτό που ονομάζουμε κρίση — είναι μια ενότητα του γίγνεσθαι· το γίγνεσθαι είναι ένα γίγνεσθαι που δημιουργείται από την πλευρά του υποκειμένου από υλικά παθητικότητας φυσικά. Ο αρχικός πυρήνας του είναι της κρίσης, αυτός της συγκρότησης, είναι ένα είναι με τον τρόπο του δημιουργημένου είναι, δηλαδή, ένα είναι με τη μορφή της χρονικότητας.
[303] Ασφαλώς, αυτό το χρονικό είναι δεν είναι τίποτα λιγότερο από το είναι ενός Individuum (ατόμου) ή του ατομικού συμβάντος. Μια κρίση δεν είναι ένα Individuum. Η διαφορά που προκύπτει μεταξύ των δύο δηλώνει θεμελιώδεις τύπους στον τρόπο της χρονικότητας ως η μορφή του αντικειμενοειδούς σχηματισμού. Τώρα, όταν φτάνουμε στη δικαίωση της α-χρονικότητας των κρίσεων και ολόκληρης της επικράτειας των γνωστικών δομών που είναι χτισμένες από αυτές ή περιέχονται σε αυτές, αυτή η α-χρονικότητα θα φανεί η ίδια στο φως ως διακριτικό σχήμα της χρονικότητας, ένα σχήμα που η α-χρονικότητα διακρίνει θεμελιωδώς από τους ατομικούς αντικειμενοειδείς σχηματισμούς. Εάν παραμείνουμε προσωρινά στην επί του παρόντος οριοθετημένη σφαίρα του προσδιοριστικού κρίνειν (determinative judging), και ακόμη συνεχίζουμε να εστιάζουμε σταθερά στα εποπτικά άτομα ως το σημείο εκκίνησης, η διαφορά φαίνεται ήδη εδώ σε μας με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Εάν το αντικείμενο είναι ένα εποπτικό αντικείμενο, για παράδειγμα, χορηγημένο στη διάρκειά του ως κόκκινο, τότε η κρίση που φέρνει αυτό το γεγονός στο φως μέσω της ερμήνευσης (explication) του αντικειμένου, όπως η κρίση που εκτελείται τώρα, συγκροτείται στη διαδικασία του γίγνεσθαι και αναφέρεται στο τώρα, δηλαδή, σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα που ανήκει στην ίδια την κρίση, ένα χρονικό διάστημα που διαφέρει από τη διάρκεια του αντικειμένου.
Αν πραγματοποιούμε επανειλημμένα την ίδια κρίση σε αυθαίρετες αναμνήσεις
που αποδίδουν την ενιαία συνείδηση του ίδιου αντικειμένου μέσα της
συνένωσης (concatenation) τους, τότε κάθε φορά θα έχει το νέο της συγκροτησιακό γίγνεσθαι
του εαυτού της, τη νέα της διάρκεια, και ενδεχομένως ακόμη
ο κρισιακός ρυθμός (judicative tempo) θα είναι πολύ διαφορετικός. Και όμως η
κρίση ως κρισιακή πρόταση είναι μία και αυτή. Αυτό σημαίνει ότι
όλες αυτές οι κρισιακές πράξεις ουσιαστικά εισέρχονται στην ενότητα μιας
περιεκτικής πλήρους ταυτοποίησης· υπάρχουν πολλαπλά ενεργήματα, αλλά
μια ταυτόσημη
Μετά τη διάλεξή μου, πράγματι, κατά τη διάρκεια και ήδη κατά την προετοιμασία της, είχα επιφυλάξεις σχετικά με την παρουσίασή μου, και σημείωσα γρήγορα το [554] παρακάτω: Με ποια έννοια η κρίση έχει μια έκταση^68; Η κρίση δεν έχει έκταση; Δεν οφείλεται αυτό στη θεματική στάση, χάρη στην οποία η κρίση προσδιορίζεται στο θεματικό ενδιαφέρον από το ξεκίνημα και δεν αφαιρείται από τα καθέκαστα της;
Το είδος ως καθολικό κερδίζεται με αφαίρεση ως προς τα προχορηγημένα δυνάμει ή ενεργεία. Και γιατί πρέπει να είναι αυτό έτσι; Επειδή η ανάδειξη ενός κοινού στοιχείου προϋποθέτει την ανάδειξη των καθέκαστων στοιχείων, και <επειδή> το είδος είναι το κοινό στοιχείο.
Αν κρίνω ότι το «S είναι p», το κρίνειν δεν αναδεικνύεται καθόλου, και ομοίως, το κριθέν «Τι» δεν αναδεικνύεται στο θέμα του και στη συγκρότησή του, με την έννοια τινός που ασκεί μια επίδραση στο γνωστικό εγώ.
Το S και το p και η πρόταση «S είναι p» ταυτοποιούνται μέσω της σύμπτωσης στη
διάρκεια της επανάληψης. Εδώ το ιδεατό-ταυτόσημο είναι το prius (πρότερο). Αλλά σημαίνει
αυτό ότι το ιδεατό δεν εξατομικεύεται;
Όλοι οι αντικειμενοειδείς σχηματισμοί συγκροτούνται μέσω σημασιοδότησης, αλλά η σημασιοδότηση και όλοι οι τρόποι δοτικότητας δίνονται μέσω του αναστοχασμού. Τα είδη όμως είναι δεδομένα δευτέρου βαθμού· είναι βέβαιο ότι δεν είναι η στάση που επικεντρώνεται σε μία ατομική, θεματική σύλληψη, <σε> άτομα simpliciter, αλλά μάλλον [η στάση που επικεντρώνεται στις] αντίστοιχες δυνατότητες. Ωστόσο δεν χρειάζομαι καμία στάση που να επικεντρώνεται στις δυνατότητες του κρίνειν για να συλλάβω την κρίση.
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
26
CHAPTER ONE
critique of psychologism?
Psychologism was an attempt to explain the objectivity of knowledge, logic in particular, with reference to fact: a factual analysis of mental processes was to answer the question of why it is possible in general that our knowledge is related to objects and what the basis of its grounding is.
Nevertheless, facts occur here and now, they function in time and space; in this sense they are /real /objects. The same holds for psychic phenomena and physiological processes that accompany our thinking. They are here and now, not there and then; facts (real objects) are always individuated, unrepeatable. If that is the case, Husserl believes, then psychologism is an absurd position - not only false, but an absurdity. Psychologism denies that which makes its own claims understandable: namely, their independence of time and space, thus the situation from which they arose and were promulgated. Assertions (for example, those of psychologism) can only be accepted or rejected if they have a meaning that is the same in all cases in which such propositions are spoken; thus only if they are not bound to space and time - in short, only if they are ideal. Every justification presupposes the ideality of meaning. To reduce them to real processes drives one's standpoint /ad absurdum./
This does not mean that the absurdity of psychologism is simply the result of mixing up two different spheres of objects - the real with the ideal, facts with meanings - like mixing edible and poisonous mushrooms. As we have seen, meanings are not objects in the ordinary sense, they are only the manner in which objects are given us; objects and meanings are inseparably bound with one another. Strictly speaking, 'facts', the pure facts of which psychologism spoke, do not exist. All objects, and thus mental processes as well, are given /in some sense /- from one particular perspective rather than another; as /this /and not something else. As we have seen, the individuality of objects, thus the constitutive quality of their reality, is nothing other than a certain mode of apprehension, a kind of presentation and, with that, a certain sense. As a consequence, every determination of fact, every perception of something, every description of a concrete situation, contains something that exceeds the scope of that situation, that here and now, thus leading beyond this (and every) time and beyond this (and every) space. (For this reason - namely, that individual, unique objects are given us by means of identical meanings - we can make ourselves
HUSSERL'S CONFRONTATION WITH PSYCHOLOGISM 27
understood about them.) Thus for Husserl meaning and the determination of actual fact are not joined together like two pieces of fabric. Experience is not a simple registering of fact. Meaning is an inseparable quality of experience itself: it is an /intention, /and, with that, a characteristic of every experience as such; it is not an addendum tacked on from the outside. The independence of meaning from a situation in which it reveals itself is not the presence of an essence from another planet. Just as pure facts do not exist, so neither is meaning independent of fact. Meaning is not a construct, it is given in experience - thus the critique of psychologism becomes complete only when it can point to experience in which meanings as such are /given./
Following Husserl, one can explain the specific character of meaning - its independence from concrete, factual situations on the one hand, its unbreakable tie with that situation on the other - through the interpretation of meaning as the essence of meaning-bestowing acts. The ideality of meaning is the ideality of genus, of the act apprehended /in specie. /Thus the culmination of the polemic against psychologism is the theory of /Wesensschau: /the attempt to show the specific, non-objective /experience /in which the universal is given.
One can therefore say that Husserl's confrontation with psychologism in the end has two targets: he is opposing logicism or Platonism (that is, the attempt to construe meaning as a structure completely independent of fact) just as much as psychologism (the attempt to base sense on fact). In other words, this confrontation is a critique of the thesis that experience can be fully /explained /with reference to external circumstances. In reality, experience has to be /clarified, /that is, its own meaning /made manifest /without reference to any external factors. Such clarification is of course not an answer to questions regarding the grounding or justification of concrete experience; rather, it stands much more as an answer to the question: what in general does justification entail? Only through the clarification of experience do the justifications we employ in the sciences lose their relative character (i.e., only then do they take on the character of justification as such). In that sense phenomenology is, according to Husserl, an attempt to reveal the foundations of our knowledge - in this sense it is 'first philosophy'.
Therefore philosophy (phenomenology) is not in competition with science. Nor is science in competition with philosophy: deductive or causal explanations are no help with regard to the essence of knowledge and science. According to Husserl, the difference between philosophy and science is irremovable (psychologism can be defined
28
(ΊΙΛΡΊΈΚ ONK
as an inability to see that difference). Yet if phenomenological clarification is not a description of a separate sphere of objects, if it is an attempt to describe /the same experience /that is the object of 'explanation' as well, then this difference becomes even more difficult to grasp. One cannot make it clear with reference to objects or properties that have been overlooked in the past.
But when does the meaning of an experience really become manifest? As we have seen, meaningfulness is determined in /Logical Investigations /from the point of view of a relation to an object (experiences and utterances have an independent meaning when, and only when, they represent an object). All relations to an object are fulfilled, realized, when the object is fully present. The 'clarification' of meaning is presented here from a teleological standpoint, the aim of which is the /full presence of the object /- such presence is that towards which all 'empty' intentions aim. (The question of whether this teleological perspective is capable without difficulty of taking up all the central ideas of /Logical Investigations /will be left unanswered here.)
Everything that limits the fullness of a presence - for example,
/language /or the attempt to communicate with another person (recall the
consequences of the identification of sense /(Sinn) /and reference
/(Bedeutung)) /or /time /(recall the rejection of genetic analysis as
being merely explanatory), holds us at a certain distance from the goal.
Above I stated that the heart of Husserl's argument is a passionate call for a return to 'the things themselves'. The teleological notion of 'seeing' appears to betray a vision hidden behind this call: a vision of completely unbounded pure perception of the world, a perception for which there are no mysteries and which does not need /words, /because words muddle them, introducing ambiguities, the possibility of error, of shadows; a perception also for which /time /does not exist since time too breaks the fullness of presence by introducing non-presence, finitude and death. Let me call up this vision with the words of Thomas Traherne; for I believe that Husserl is closely tied to this vision, present
HUSSERL'S CONFRONTATION WITH PSYCHOLOGISM 29
in European poetry and philosophy for so long, even when he subjects such traditions of European thought to a 'merciless and rigorous critique':
Sure Man was born to Meditat on Things,
And to Contemplat the Eternal Springs
of God and Nature, Glory, Bliss and Pleasure;
That Life and Love might be his Heavenly Tressure:
And therefore Speechless made at first, that he
Might in himself profoundly Busied be:
And not vent out, before he hath fane in
Those Antidots that guard his Soul from Sin.
Wise Nature made him Deaf too, that he might Not be disturbd, while he doth take Delight in inward Things, nor be depraved with Tongues, Nor Injurd by the Errors and the Wrongs That Mortal Words convey [. . .]
This, my Dear friends, this was my Blessed Case;
For nothing spoke to me but fair Face
Of Heav'n and Earth, before my self could speak,
I then my Bliss did, when, my Silence, break.
My Non-Intelligence of Human Words
Ten thousand Pleasures unto me affords;
[.. J
Then did I dwell within a World of Light,
Distinct and Seperat from all Mens Sight,
Where I did feel strange Thoughts, and such Things see
That were, or seemd, only reveald to Me.
There I saw all the World Enjoyd by one;
There I was in the World alone;
No Business Serious seemd but one; No Work
But ohne was found; and that did in me lurk.
D'ye ask me What? It was with Cleerer Eys
To see all Creatures full of Deities;
Especially Ones self: And to Admire
The Satisfaction of all True Desire:
Twas to be Pleasd with all that God hath done;
Twas to Enjoy even All beneath the Sun:
Twas with a Steddy and immediat Sence
To feel and measure all the Excellence
of Things: Twas to inherit Endless Treasure,
And to be filld with Everlasting Pleasure:
To reign in Silence, and to Sing alone
30
CHAPTER ONE
To see, love, Covet, hav, Enjoy and Prais, in one:
To Prize and to be ravishd: to be true,
Sincere and single in a Blessed View
To Prize and Prais. Thus was I pent within
A Fort, Impregnable to any Sin:
Till the Avenues being Open laid,
Whole Legions Entered, and the Forts Betrayd
Before which time a Pulpit in my Mind, A Temple, and a Teacher I did find, With a large Text to comment on. No Ear, But Eys them selvs were all the Hearers there. And evry Stone, and evry Star a Tongue, and evry Gale of Wind a Curious Song. The Heavens were an Oracle, and spake Divinty: The Earth did undertake The office of a Priest; And I being Dum (Nothing besides was dum) All things did com With voices and Instructions; but when I had gained a Tongue, their Power began to die.
Where is such an experience to be found? We certainly do not encounter it on a daily basis. Our everyday experiences are of course seemingly irreversibly enmeshed in words and time. This can be expressed in a less metaphysical manner: meanings with which we normally deal are enmeshed in contexts, they are always up to a point accidental.
And yet, Husserl claims, it appears that we cannot do without such 'pure' experience. Does it constitute - as a real, factually occurring experience, and not just as an ideal pushed back infinitely - the basis of the Husserlian argument as a /whole /so far, a basis without which his argument hangs in the air? How otherwise could a separation of /meaning, /as understood by Husserl, from what it is not be possible? How otherwise would it be possible to extract meaning from the shell of language, to extract the context of interpersonal understanding from the factual circumstances of its occurrence, from the covering it bears when we normally encounter it? Let me stress again that Husserl does not want to allow any other authority to vouch for the legitimacy of these arguments apart from the evidence of experience itself!
Thus the lessons of perception in which Husserl wants us to be versed are still not over. Nor is the polemic against psychologism, for in order to bring it to a conclusion we still need to find an experience in which the object fully emerges, in which it would be not only simply /given/ but given /adequately. /Thus the polemic against psychologism leads
HUSSERL'S CONFRONTATION WITH PSYCHOLOGISM 31
to a search for an adequate evidentness. The outcome of such a search may in fact prove to be startling: for it may happen that in the search itself its meaning changes, that learning to see may not be so much learning to gradually see better and better, but rather that we shall learn what seeing really is - and perhaps that will be something contrary to what we had thought it was in the beginning.
'essence of an act'? Is it really the case that the relationship between meaning and particular meaning-experiences is a relationship between species and instance of the species? Husserl was to write later:
The irreality of objectivities of understanding must not be confused with generic universality. Since, in particular, any number of affirmative acts, of no matter how many subjects, affirm this one and the same proposition, it can have one and the same sense, and it is a great temptation to think that the proposition belongs to the various acts of which it is the sense by virtue of its generic universality, as, for example, many red things belong to the generic essence 'redness'. Just as all these things have red in common and the red apprehended by a ideating abstraction is a general essence, so will the ideal-identical proposition, which indeed is common to the many acts, be a general essence, and this means a generic essence. But one must say in opposition to this: certainly, the proposition is general insofar as it refers to an infinite number of positional acts in which it is precisely what is intended; but it is not general in the sense of generic universality [. . .] it is, therefore, not general in the manner of essences, which correspond to so-called general concepts such as color, tone and the like. When the generic universal which is an essence, e.g., the /eidos /color, is exemplified in a number of coloured objects, each of these objects has /its own /individual moment of colouring; we have many individual moments of color and, in contrast to them, the one /eidos /color as a generic universal. [...] It is quite another thing to isolate the sense of a statement and make this sense an object. [. . .] Every judgment as such intends the proposition: /the /proposition; and this intended proposition is from the first irreal. Two acts of judgment, intending the same proposition, intend /identically the same thing: /one act never intends for itself an individual proposition which might be contained in it as a moment, and the other act a proposition only /like /the first, so that the irreal proposition 2 < 3 would be only the generic universal of all such particularizations. Each act intends the same proposition. The intending is an individual moment of either positing, but what is intended is not individual and cannot be isolated. In its real /[reellen] /properties, either act indeed has its individual modes of /how /the proposition is present to consciousness, e.g., one in a clearer, the other in a more obscure way. [. . .] But the proposition itself is, for all these acts and act modalities, /identical as the correlate of an identification and not general as the correlate of a comparative coincidence. /The identical sense does not become particular in individuals; the generic universal in coincidence has particulars under it, but the sense does not have particulars under it.^25
^25 Edmund Husserl: 1973, /Experience and Judgment, /trans. J. Churchill and K. Ameriks, Evanston: Northwestern University Press, pp. 261-263.
32
CHAPTER ONE
Indeed, the construal of meaning as the essence of an act cannot be sustained. The essence of a concrete act of judgment is an act of judgment /in specie /- but in no sense a judgment, never that /which /is being judged. The essence of an act is not the same as its content. The individuals corresponding to the essence of an act are concrete acts, rather than individual meanings, since surely the sense becoming manifest in every individual act is always one and the same, that is, it is not subject to individuation. In a sense in /Logical Investigations /Husserl repeats the mistake of the psychologism he is struggling against: he confuses the act with its content (though in Husserl's case it is the act /in specie /rather than, as in psychologism, a concrete act).
Thus the irreality of meaning - its undeniable independence from concrete contexts in which it happens to appear - cannot be explained with the aid of such concepts as 'essence' and 'individual'. While the construal of meaning as the essence of an act does save it from psychologism (to the extent that psychologism is an attempt to reduce meaning to facts, whereas essences are not facts), still, just as in psychologism, this construction subjectivises meaning; consequently, it fails to do justice to its specific character, which prevents placing meaning either on the side of subjectivity or objectivity. The traditional concepts of essence and particular case are inappropriate for expressing Husserl's fundamental motivation that lay behind his opening move against psychologism, for they are unable to distinguish the domain specific to meaning. This opening move, then, has to be taken up once again, from the very beginning.
[KRZYSZTOF MICHALSKI
LOGIC AND TIME
/An Essay on Husserl's Theory of Meaning/
Translated from the Polish by Adam Czemiawski Translation revised by James Dodd
KLUWER ACADEMIC PUBLISHERS
DORDRECHT / BOSTON / LONDON 1977]
Created Σάββατο 07 Δεκεμβρίου 2024
26
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
την κριτική του ψυχολογισμού του Husserl;
Ο ψυχολογισμός ήταν μια προσπάθεια να εξηγηθεί η αντικειμενικότητα της γνώσης, της λογικής ειδικότερα, με αναφορά στο γεγονός: μια γεγονική ανάλυση των βιωμάτων έπρεπε να απαντήσει στο ερώτημα γιατί είναι δυνατό γενικά η γνώση μας να σχετίζεται με αντικείμενα και ποια είναι η βάση της θεμελίωσης της.
Ωστόσο, τα γεγονότα συμβαίνουν εδώ και τώρα, λειτουργούν στο χρόνο και στο χώρο· με αυτή την έννοια είναι πραγματικά αντικείμενα. Το ίδιο ισχύει και για τα ψυχικά φαινόμενα και τις φυσιολογικές διεργασίες που συνοδεύουν τη σκέψη μας. Είναι εδώ και τώρα, όχι εκεί και τότε· τα γεγονότα (πραγματικά αντικείμενα) είναι πάντα εξατομικευμένα, ανεπανάληπτα. Αν ισχύει αυτό τότε, πιστεύει ο Husserl, ο ψυχολογισμός είναι μια παράλογη θέση -- όχι μόνο ψεύτικη, αλλά ένας παραλογισμός. Ο ψυχολογισμός αρνείται αυτό που κάνει κατανοητούς τους δικούς του ισχυρισμούς: δηλαδή, την ανεξαρτησία τους από το χρόνο και τον χώρο, άρα την κατάσταση από όπου προέκυψαν και διαδόθηκαν. Ισχυρισμοί (για παράδειγμα, αυτοί του ψυχολογισμού) μπορούν να γίνουν δεκτοί ή να απορριφθούν μόνο εάν έχουν ένα νόημα που είναι το ίδιο σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες λέγονται τέτοιες προτάσεις· έτσι μόνο αν δεν είναι δεσμευμένοι με το χώρο και τον χρόνο -- με λίγα λόγια, μόνο αν είναι ιδεατοί. Κάθε δικαιολόγηση προϋποθέτει την ιδεατότητα του νοήματος. Η αναγωγή τους σε πραγματικές διαδικασίες οδηγεί την άποψη κάποιου ad absurdum.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο παραλογισμός του ψυχολογισμού είναι απλώς το αποτέλεσμα της ανάμειξης δύο διαφορετικών σφαιρών αντικειμένων -- της πραγματικής με την ιδεατή, γεγονότα με νοήματα -- όπως η ανάμειξη βρώσιμων και δηλητηριωδών μανιταριών. Όπως είδαμε, τα νοήματα δεν είναι αντικείμενα με τη συνηθισμένη έννοια, είναι μόνο ο τρόπος με τον οποίο μας δίνονται τα αντικείμενα· αντικείμενα και νοήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Αυστηρά μιλώντας, «γεγονότα», το καθαρά γεγονότα για τα οποία μίλησε ο ψυχολογισμός, δεν υπάρχουν. Όλα τα αντικείμενα και έτσι και τα βιώματα δίνονται κατά κάποια έννοια -- από μια καθέκαστη προοπτική παρά μια άλλη· ως αυτό και όχι κάτι άλλο. Όπως είδαμε, η ατομικότητα των αντικειμένων, άρα η συγκροτησιακή ποιότητα της πραγματικότητάς τους, δεν είναι τίποτα άλλο από ένα συγκεκριμένο τρόπος σύλληψης (apprehension), ένα είδος παρουσίασης και, μαζί με αυτό, μια ορισμένη σημασία. Ως συνέπεια, κάθε προσδιορισμός γεγονότος, κάθε αντίληψη τινός, κάθε περιγραφή μιας συγκεκριμένης κατάστασης, περιέχει κάτι που υπερβαίνει το εύρος αυτής της κατάστασης, αυτό το εδώ και τώρα, οδηγώντας έτσι πέρα από αυτό το (και κάθε) χρόνο και πέρα από αυτόν (και κάθε) χώρο. (Για αυτόν τον λόγο -- δηλαδή, επειδή τα ατομικά, μοναδικά αντικείμενα μας δίνονται μέσω ταυτόσημων νοημάτων -- μπορούμε να κάνουμε τον εαυτό μας [27] κατανοητό για αυτά.) Έτσι για τον Husserl το νόημα και ο προσδιορισμός του ενεργείς γεγονότος δεν ενώνονται μεταξύ τους σαν δύο κομμάτια υφάσματος. Η εμπειρία δεν είναι μια απλή καταγραφή γεγονότων. Το νόημα είναι μια αδιαχώριστη ποιότητα της ίδιας της εμπειρίας: είναι μια απόβλεψη, και, με αυτό, ένα χαρακτηριστικό κάθε εμπειρίας ως τέτοιας· δεν είναι μια προσθήκη επικολλημένη από έξω. Η ανεξαρτησία του νοήματος από μια κατάσταση στην οποία αποκαλύπτεται δεν είναι η παρουσία μιας ουσίας από άλλο πλανήτη. Όπως δεν υπάρχουν καθαρά γεγονότα, έτσι δεν υπάρχει νόημα ανεξάρτητο από το γεγονός. Το νόημα δεν είναι κατασκεύασμα, δίνεται στην εμπειρία – έτσι η κριτική του ψυχολογισμού γίνεται πλήρης μόνο όταν μπορεί να δείξει την εμπειρία στην οποία τα νοήματα αυτά καθαυτά δίνονται.
Ακολουθώντας τον Husserl, μπορεί κανείς να εξηγήσει τον ειδικό χαρακτήρα του νοήματος -- την ανεξαρτησία του από συγκεκριμένες, γεγονικές καταστάσεις αφενός, και του άρρηκτου δεσμού με αυτές τις καταστάσεις αφετέρου -- μέσω της ερμηνείας του νοήματος ως ουσίας των νοηματοδοτικών ενεργημάτων. Η ιδεατότητα του νοήματος είναι η ιδεατότητα του γένους, του ενεργήματος που κατανοείται in specie (κατά είδος). Έτσι το αποκορύφωμα της πολεμικής κατά του ψυχολογισμού είναι η θεωρία της Wesensschau (ειδητική (ουσιακή) εποπτεία): η προσπάθεια να δειχθεί η ειδική, μη αντικειμενική εμπειρία στην οποία δίνεται το καθολικό.
Μπορεί λοιπόν κανείς να πει ότι η αντιπαράθεση του Husserl με τον ψυχολογισμό στο τέλος έχει δύο στόχους: αντιτίθεται στον λογικισμό ή στον πλατωνισμό (δηλαδή, στην προσπάθεια ερμηνείας του νοήματος ως δομή εντελώς ανεξάρτητη από το γεγονός) όσο και στον ψυχολογισμό (η προσπάθεια να βασιστεί η σημασία στο γεγονός). Με άλλα λόγια, αυτή η αντιπαράθεση αποτελεί κριτική στη θέση ότι η εμπειρία μπορεί να εξηγηθεί πλήρως με αναφορά σε εξωτερικές περιστάσεις. Στην πραγματικότητα, η εμπειρία πρέπει να διασαφηνιστεί, δηλαδή, το νόημα της να γίνει φανερό χωρίς αναφορά σε κανένα εξωτερικό παράγοντα. Μια τέτοια διασάφηση δεν είναι φυσικά απάντηση σε ερωτήματα σχετικά με τη θεμελίωση ή την αιτιολόγηση της συγκεκριμένης εμπειρίας· μάλλον, στέκεται πολύ περισσότερο ως απάντηση στο ερώτημα: τι συνεπάγεται γενικά η αιτιολόγηση; Μόνο μέσω της διασάφησης της εμπειρίας οι αιτιολογήσεις που χρησιμοποιούμε στις επιστήμες χάνουν τον σχετικό τους χαρακτήρα (δηλαδή, μόνο τότε παίρνουν τον χαρακτήρα της αιτιολόγησης ως τέτοιας). Υπό αυτή την έννοια η φαινομενολογία είναι, σύμφωνα με Husserl, μια προσπάθεια να αποκαλύψουμε τα θεμέλια της γνώσης μας -- με αυτή την έννοια είναι «πρώτη φιλοσοφία».
Επομένως η φιλοσοφία (φαινομενολογία) δεν ανταγωνίζεται την επιστήμη. Ούτε η επιστήμη ανταγωνίζεται τη φιλοσοφία: απαγωγικές ή αιτιακές εξηγήσεις δεν βοηθούν σε σχέση με την ουσία της γνώσης και της επιστήμης. Σύμφωνα με τον Husserl, η διαφορά μεταξύ φιλοσοφίας και επιστήμης είναι αμετάκλητη (ο ψυχολογισμός μπορεί να οριστεί [28] ως η αδυναμία να δούμε αυτή τη διαφορά). Αν όμως φαινομενολογικά η διασάφηση δεν είναι περιγραφή μιας ξεχωριστής σφαίρας αντικειμένων, αν είναι μια προσπάθεια περιγραφής της ίδιας εμπειρίας που είναι το αντικείμενο της «εξήγησης» επίσης, τότε αυτή η διαφορά γίνεται ακόμα πιο δύσκολη να συλληφθεί. Δεν μπορεί κανένα να την καταστήσει σαφή με αναφορά σε αντικείμενα ή ιδιότητες που έχουν αγνοηθεί στο παρελθόν.
Αλλά πότε γίνεται πραγματικά φανερό το νόημα μιας εμπειρίας; Όπως έχουμε δει, το νόημα (meaningfulness) προσδιορίζεται στις Λογικές Έρευνες από την άποψη μιας σχέσης με ένα αντικείμενο (εμπειρίες και εκφορές έχουν ένα ανεξάρτητο νόημα όταν και μόνο όταν αναπαριστούν ένα αντικείμενο). Όλες οι σχέσεις με ένα αντικείμενο πληρώνονται, πραγματοποιούνται, όταν το το αντικείμενο είναι πλήρως παρόν. Η «διασάφηση» του νοήματος παρουσιάζεται εδώ από τελεολογική άποψη, στόχος της οποίας είναι η πλήρης παρουσία του αντικειμένου-- τέτοια παρουσία είναι αυτή προς την οποία όλες οι «κενές» αποβλέψεις στοχεύουν. (Το ερώτημα αν αυτή η τελεολογική προοπτική είναι ικανή χωρίς δυσκολία να αντιμετωπίσει όλες τις κεντρικές ιδέες των Λογικών Ερευνών θα μείνει αναπάντητο εδώ.)
Όλα όσα περιορίζουν την πληρότητα μιας παρουσίας -- για παράδειγμα,
η γλώσσα ή η προσπάθεια επικοινωνίας με άλλο πρόσωπο (θυμηθείτε τις
συνέπειες της ταύτισης της σημασίας (Sinn) και της αναφοράς
(Bedeutung)) ή ο χρόνος (θυμηθείτε την απόρριψη της γενετικής ανάλυσης ως
όντας απλώς επεξηγηματική), μας κρατά σε κάποια απόσταση από τον στόχο.
Παραπάνω δήλωσα ότι η καρδιά του επιχειρήματος του Husserl είναι μια παθιασμένη έκκληση για επιστροφή στα «ίδια τα πράγματα». Η τελεολογική έννοια του «βλέπειν» φαίνεται να προδίδει ένα όραμα που κρύβεται πίσω από αυτή την έκκληση: ένα όραμα της εντελώς απεριόριστης καθαρής αντίληψης του κόσμου, μιας αντίληψης για την οποία δεν υπάρχουν μυστήρια και που δεν χρειάζεται λέξεις, γιατί οι λέξεις τις μπερδεύουν, εισάγοντας ασάφειες, πιθανότητα λάθους, σκιών· μιας αντίληψης επίσης για την οποία ο χρόνος δεν υπάρχει, επειδή ο χρόνος επίσης διασπά την πληρότητα της παρουσίας εισάγοντας τη μη παρουσία, το πεπερασμένο και το θάνατο. Επιτρέψτε μου να επικαλεστώ αυτό το όραμα με τα λόγια του Thomas Traherne; γιατί πιστεύω ότι ο Husserl είναι στενά συνδεδεμένος με αυτό το όραμα, παρόν [29] στην ευρωπαϊκή ποίηση και φιλοσοφία για τόσο καιρό, ακόμα κι όταν υποβάλλει τέτοιες παραδόσεις της ευρωπαϊκής σκέψης σε μια «ανελέητη και αυστηρή κριτική»:
[.. J
Τότε κατοικώ σε έναν Κόσμο Φωτός, Διακριτό και ξεχωριστό από όλα τα Mens Sight, Όπου ένιωσα περίεργες σκέψεις, και τέτοια πράγματα δείτε Αυτό ήταν, ή φαινόταν, μόνο σε Εμένα.
Εκεί είδα όλο τον κόσμο να απολαμβάνουν έναν, Εκεί ήμουν μόνος στον κόσμο· No Business Serious φαίνεται μόνο ένα. Καμία δουλειά Αλλά ohne βρέθηκε? και αυτό κρύβεται μέσα μου. Με ρωτάτε τι; Ήταν με το Cleerer Eys Για να δείτε όλα τα Πλάσματα γεμάτα Θεότητες, Ειδικά τον εαυτό του: Και να Θαυμάζει Η ικανοποίηση κάθε αληθινής επιθυμίας: Θα έπρεπε να είμαστε ευχαριστημένοι με όλα όσα έχει κάνει ο Θεός· Θα απολαύσεις ακόμα και όλα κάτω από τον ήλιο: Twas with a Steddy and direct Sence Να αισθάνεσαι και να μετράς όλη την αριστεία of Things: Να κληρονομήσω τον Ατελείωτο Θησαυρό, Και να γεμίζεις με Αιώνια Χαρά: Να βασιλεύεις στη σιωπή και να τραγουδάς μόνος
30
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Για να δείτε, αγάπη, Covet, hav, Enjoy και Prais, σε ένα: Να βραβεύεις και να σε ενθουσιάζει: να είσαι αληθινός, Ειλικρινής και άγαμος σε μια ευλογημένη άποψη Στο βραβείο και τον έπαινο. Έτσι έγειρα μέσα Ένα φρούριο, απόρθητο σε κάθε αμαρτία: Μέχρι να ανοίξουν οι Λεωφόροι, Ολόκληρες λεγεώνες μπήκαν και τα οχυρά προδίδουν Πριν από τότε έκανα έναν Άμβωνα στο μυαλό μου, έναν ναό και έναν δάσκαλο βρείτε, Με ένα μεγάλο κείμενο για σχολιασμό. Όχι αυτί, αλλά ήταν οι ίδιοι οι Eys όλοι οι Ακροατές εκεί. Και κάθε Πέτρα, και κάθε Αστέρι μια Γλώσσα, και κάθε Gale of Wind ένα περίεργο τραγούδι. Οι Ουρανοί ήταν Μαντείο και μίλησαν Divinty: Η Γη ανέλαβε το αξίωμα του ιερέα. Και είμαι Dum (Τίποτα εκτός από ήταν χαζό) Όλα τα πράγματα έκαναν com Με φωνές και Οδηγίες; αλλά όταν απέκτησα μια Γλώσσα, η Δύναμη τους άρχισε να πεθαίνει.
Πού μπορεί να βρεθεί μια τέτοια εμπειρία; Σίγουρα δεν τη συναντάμε σε καθημερινή βάση. Οι καθημερινές μας εμπειρίες είναι φυσικά όπως φαίνεται αμετάκλητα μπλεγμένες με λέξεις και χρόνο. Αυτό μπορεί να εκφραστεί με ένα λιγότερο μεταφυσικό τρόπο: τα νοήματα με τα οποία συνήθως ασχολούμαστε εμπλέκονται σε πλαίσια, είναι πάντα μέχρι ένα σημείο τυχαία.
Και όμως, ισχυρίζεται ο Husserl, φαίνεται ότι δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς μια τέτοια
«καθαρή» εμπειρία. Αποτελεί -- ως μια πραγματική, γεγονικά
Έτσι τα μαθήματα αντίληψης στα οποία ο Husserl θέλει να είμαστε γνώστες δεν έχουν ακόμα τελειώσει. Ούτε η πολεμική ενάντια στον ψυχολογισμό, καθώς για να τη φέρουμε σε ένα συμπέρασμα πρέπει ακόμα να βρούμε μια εμπειρία στην οποία να αναδύεται πλήρως το αντικείμενο, στο οποίο δεν θα ήταν μόνο απλά χορηγημένο αλλά χορηγημένο επαρκώς (given adequately). Έτσι η πολεμική κατά του ψυχολογισμού οδηγεί [31] στην αναζήτηση επαρκούς ενάργειας (adequate evidentness). Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας αναζήτησης μπορεί στην πραγματικότητα να αποδειχθεί εκπληκτικό: γιατί μπορεί να συμβεί ότι στην αναζήτηση το ίδιο το νόημα του αλλάζει, ότι το να μάθουμε να βλέπουμε μπορεί να μην σημαίνει τόσο πολύ να μάθουμε να βλέπουμε σταδιακά όλο και καλύτερα, αλλά μάλλον να μάθουμε τι είναι πραγματικά το βλέπειν (seeing) -- και ίσως αυτό να είναι κάτι αντίθετο με αυτό που πιστεύαμε ότι ήταν στην αρχή.
«ουσία ενός ενεργήματος»; Είναι αλήθεια ότι η σχέση μεταξύ νοήματος και καθέκαστων εμπειριών νοήματος, είναι μια σχέση μεταξύ είδους και παραδείγματος του είδους; Ο Husserl επρόκειτο να γράψει αργότερα:
Το
^25 Edmund Husserl: 1973, /Experience and Judgment, /trans. J. Churchill and K. Ameriks, Evanston: Northwestern University Press, pp. 261-263.
32
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Πράγματι, η ερμηνεία του νοήματος ως της ουσίας ενός ενεργήματος δεν μπορεί να υποστηριχθεί. Η ουσία ενός συγκεκριμένου ενεργήματος κρίσης είναι ένα ενέργημα κρίσης κατά είδος -- αλλά σε καμία περίπτωση μια κρίση, ποτέ αυτό που κρίνεται. Η ουσία ενός ενεργήματος δεν ταυτίζεται με το περιεχόμενό της. Τα άτομα που αντιστοιχούν στην ουσία ενός ενεργήματος είναι συγκεκριμένα ενεργήματα, παρά ατομικές σημασίες, αφού σίγουρα η σημασία που εκδηλώνεται σε κάθε ατομικό ενέργημα είναι πάντα μία και η αυτή, δηλαδή δεν υπόκειται σε εξατομίκευση (individuation). Κατά μία έννοια στις Λογικές Έρευνες ο Χούσερλ επαναλαμβάνει το λάθος του ψυχολογισμού, που μάχεται: συγχέει το ενέργημα με το περιεχόμενό του (αν και στην περίπτωση του Husserl είναι το ενέργημα κατά είδος παρά, όπως στον ψυχολογισμό, ένα συγκεκριμένο ενέργημα).
Έτσι, η μη πραγματικότητα του νοήματος (irreality of meaning) -- η αναμφισβήτητη ανεξαρτησία του από
συγκεκριμένα πλαίσια στα οποία τυχαίνει να εμφανίζεται -- δεν μπορούν να εξηγηθεί
με τη βοήθεια εννοιών όπως «ουσία» και «άτομο». Ενώ η
ερμηνεία του νοήματος ως της ουσίας ενός ενεργήματος την σώζει
από τον ψυχολογισμό (στο βαθμό που ο ψυχολογισμός είναι μια προσπάθεια αναγωγής
του νοήματος στα γεγονότα, ενώ οι ουσίες δεν είναι γεγονότα), παρόλα αυτά, όπως και στον
ψυχολογισμό, αυτή η κατασκευή υποκειμενοποιεί το νόημα· κατά συνέπεια,
αποτυγχάνει να αποδώσει δικαιοσύνη στον ιδιαίτερο χαρακτήρα του, γεγονός που εμποδίζει την τοποθέτηση
του νοήματος είτε στην πλευρά της υποκειμενικότητας είτε της αντικειμενικότητας.
Οι παραδοσιακές έννοιες της ουσίας και της καθέκαστης περίπτωσης (particular case) είναι ακατάλληλες
για την έκφραση του θεμελιώδους κινήτρου του Husserl που κρυβόταν πίσω από τη δική του
εναρκτήρια κίνηση ενάντια στον ψυχολογισμό, γιατί δεν μπορούν να διακρίνουν
τον τομέα που είναι
[KRZYSZTOF MICHALSKI
ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ
/Ένα δοκίμιο για τη θεωρία του νοήματος του Husserl/
Μετάφραση από τα πολωνικά από τον Adam Czemiawski Μετάφραση αναθεωρημένη από Τζέιμς Ντοντ
KLUWER ACADEMIC PUBLISHERS
DORDRECHT / ΒΟΣΤΟΝΗ / ΛΟΝΔΙΝΟ 1977]
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
In distinction to the fifth /Cartesian Meditation, /the main stake of the /Prolegomena to Pure Logic /is not to answer an objection of solipsism, but rather to refute psychologisms of all types. However, there exists an exacerbated form of psychologism that is also the most extreme of solipsisms. Husserl studies it under the title of "individual relativism". According to this point-of-view, every logical law depends upon a particular empirical individual. In /Logical Investigations, /then, evidence of an objection to solipsism is clearly present. To illustrate it, Husserl sometimes evokes the hypothesis of a "mathematical angel" or a "logical superman" who would have logical laws (and would therefore possess a rationality) made for him alone, and shows the practical and ethical absurdities to which such a hypothesis leads (cf. LI, 163 [Hua XVIII, 155], Hua XXIV, 147). However, Husserl's most acrid criticism concentrates on the internal incoherence of this position. We will gather a better understanding of the nature of these objections by looking at a precise example.
Indisputably, one of the most fundamental logical laws is the principle of noncontradiction. This principle states that two contradictory propositions can not both be true at the same time. In the fifth chapter of his /Prolegomena, /Husserl criticises the psychologistic interpretations that this principle has been given.
John Stuart Mill, for example, viewed the principle of non-contradiction to be "one of our earliest and most familiar generalizations from experience".^13 For him, the value of the principle of contradiction would rest therefore on an /empirical /and not on an /ontological /incompatibility between contradictory acts of belief. Husserl's objection on this point is especially interesting in the context of this present paper. He observes indeed that if two acts of judgment which are really incompatible can not simultaneously exist in the consciousness of one individual, nonetheless they can exist at the same time in the consciousness of two distinct individuals. According to the definition of J.S. Mill, the principle of non-contradiction therefore would be valid for an individual consciousness only. Such a conception of the principle of non-contradiction would be, as Husserl points out, obviously relativistic. More precisely, it would even undoubtedly be solipsistic. In distinction from the approach followed in his later writings, Husserl's refusal of a solipsistic foundation of objectivity leads by no means to the explicit affirmation of a constitutive intersubjectivity. To qualify the logical laws of "intersubjective" in the meaning that Husserl will give to this term later on would, therefore, be excessive. Not being solipsistic, logical laws are also not intersubjective in the strict meaning of the term; actually, they are unconcerned about this question of intersubjectivity.
The validity of these laws is, however, absolutely unrestricted, nor does it depend on our power, nor on anyone's power /[wer immer], /to
^13 Cf. J. St. Mill, /Logic, /Book II, chap VII, § 5. Cited by Husserl in LI, 111 (Hua XVIII, 79).
BERTRAND BOUCKAERT
191
achieve acts of conceptual presentation, nor to sustain or repeat such acts in the consciousness that they have the same intention. (LI, 128 [Hua XVIII, 109])
This indifference of the logical principles to the question of plurality as well as to the question of subjectivity itself is intimately bound up with the fact that Husserl tries to answer the criticism of a solipsistic foundation of objectivity by stressing the opposition between reality /[Realität] /and ideality /[Idealität], /and not the distinction between private subject and intersubjective plurality.
According to Husserl, the relativism of a psychologistic approach is the result of a confusion between the real and the ideal (LI, 193-196). Consequently it is important to maintain firmly that the laws of logic belong to the domain of ideality and not to that of reality.
The logical pattern of connection is the ideal form for the sake of which we speak /in specie /of the same truth ... by whomsoever /[für wen immer] /these "same things" may be thought. (LI, 186 [Hua XVIII, 182])
It is therefore on the basis of a bringing to the fore of the domain of
ideality that Husserl, during the Halle period, manages to extricate
himself from the peril of solipsism that he denounced at the heart of
psychologistic conceptions under the name of "individual relativism".
In Halle as in Freiburg, Husserl sets solipsism against objectivity. In doing so, he already anticipates the fundamental questions that will preoccupy him in his later writings on transcendental intersubjectivity. This later conception, indeed, will be at the same time the answer Husserl will formulate to the objection of transcendental solipsism and the constitutive origin of objectivity. However, this does not imply that Husserl, in his early writings, explicitly binds objectivity to the constitutive acts of plurality of subjects. On the contrary, Husserl claims an indifference of ideality regarding the individual as well as the plurality of subjects, and this indifference is the direct result of a fundamental separation between ideality and reality.
We can conclude from all this, firstly, that what Husserl qualifies as "für wen immer Identität" in the /Logical Investigations /corresponds actually to the so-called "classical" neo-Kantian conception of intersubjectivity, initiated before him by Volkelt: a conception that classifies as "intersubjective" all that is indifferent to every subject whoever he is. To express this idea, Husserl will prefer to use the term "Übersubjektivität" (cf. Hua XXIV, 41, 141, 142, 143, etc.) or suprasubjectivity. The term "Intersubjektivität" will appear only later in his writings, with a different meaning. A second conclusion of note is that during his Halle period Husserl replies to the objection of solipsism that is the result of individual relativism by a theory that is not
192
THE PUZZLING CASE OF ALTER1TY
yet the theory of intersubjectivity described in the /Cartesian Meditations /but another one, based on the suprasubjectivity of idealities which are intuitively grasped. But this isn't the end of the matter. It must still be decided if this aspect of intersubjectivity is the only one presented in /Logical Investigations. /If this is not the case, then the "intersubjective structure" that appears in this text will have to be sketched out. [BERTRAND BOUCKAERT - THE PUZZLING CASE OF ALTERITY IN HUSSERL'S /LOGICAL INVESTIGATIONS/
DAN ΖAHAVI AND FREDERIK STJERNFELT (EDS.)
ONE HUNDRED YEARS OF PHENOMENOLOGY
Husserl's /Logical Investigations /Revisited, 2002 Springer Science+Business Media Dordrecht]
Created Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου 2024
Σε διάκριση με τον πέμπτο Καρτεσιανό Στοχασμό, το κύριο διακύβευμα του Προλεγόμενα στην Καθαρή Λογική δεν είναι να απαντήσει στην ένσταση του σολιψισμού, αλλά μάλλον να αντικρούσει τον ψυχολογισμό κάθε είδους. Ωστόσο, υπάρχει μια επιδεινωμένη μορφή ψυχολογισμού που είναι επίσης ο πιο ακραίος σολιψισμός. Ο Husserl τη μελετά με τον τίτλο «ατομικός σχετικισμός». Σύμφωνα με αυτή την άποψη, κάθε λογικός νόμος εξαρτάται από ένα καθέκαστο εμπειρικό άτομο. Στις Λογικές Έρευνες, τότε, υπάρχει ξεκάθαρη απόδειξη μιας ένστασης στον σολιψισμό. Για να τη διευκρινίσει, ο Husserl επικαλείται μερικές φορές την υπόθεση ενός «μαθηματικού αγγέλου» ή ενός «λογικού υπερανθρώπου» που θα είχε λογικούς νόμους (και επομένως θα κατείχε έναν ορθολογισμό) φτιαγμένους μόνο για αυτόν, και δείχνει τους πρακτικούς και ηθικούς παραλογισμούς στους οποίους μια τέτοια υπόθεση οδηγεί (πρβλ. LI, 163 [Hua XVIII, 155], Hua XXIV, 147). Ωστόσο, η πιο δριμεία κριτική του Husserl επικεντρώνεται στην εσωτερική ασυνέπεια αυτής της θέσης. Θα συγκεντρώσουμε μια καλύτερη κατανόηση της φύσης αυτών των αντιρρήσεων εξετάζοντας ένα συγκεκριμένο παράδειγμα.
^13 Βλ. J. St. Mill, /Logic, /Book II, κεφάλαιο VII, § 5. Παρατίθεται από τον Husserl στο LI, 111 (Hua XVIII, 79).
Αναμφισβήτητα, ένας από τους πιο θεμελιώδεις λογικούς νόμους είναι η αρχή της μη αντίφασης. Αυτή η αρχή δηλώνει ότι δύο αντιφατικές προτάσεις δεν μπορούν να είναι αληθείς και οι δύο ταυτόχρονα. Στο πέμπτο κεφάλαιο των Προλεγομένων, ο Husserl ασκεί κριτική στις ψυχολογιστικές ερμηνείες που έχουν δοθεί σε αυτή την αρχή.
Ο John Stuart Mill, για παράδειγμα, έβλεπε την αρχή της μη αντίφασης να είναι «μια από τις πρώτες και πιο γνωστές μας γενικεύσεις από την εμπειρία».^13 Γι' αυτόν η αξία της αρχής της αντίφασης θα στηριζόταν επομένως σε μια εμπειρική και όχι σε μια οντολογική ασυμβατότητα μεταξύ αντιφατικών ενεργημάτων πεποίθησης. Η αντίρρηση του Χουσερλ σε αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας. Παρατηρεί πράγματι ότι αν δύο ενεργήματα κρίσης, που είναι πραγματικά ασυμβίβαστα, δεν μπορούν να υπάρχουν ταυτόχρονα στη συνείδηση ενός ατόμου, ωστόσο μπορούν να υπάρχουν ταυτόχρονα στη συνείδηση δύο ξεχωριστών ατόμων. Σύμφωνα με τον ορισμό του J.S. Mill, η αρχή της μη αντίφασης θα ίσχυε επομένως μόνο για ατομική συνείδηση. Μια τέτοια σύλληψη της αρχής της μη αντίφασης θα ήταν, όπως επισημαίνει ο Husserl, προφανώς σχετικιστική. Πιο συγκεκριμένα, θα ήταν αναμφίβολα σολιψιστική. Σε διάκριση από την προσέγγιση που ακολουθήθηκε στα μεταγενέστερά του γραπτά, η άρνηση του Husserl για ένα σολιψιστικό θεμέλιο της αντικειμενικότητας δεν οδηγεί σε καμία περίπτωση στη ρητή επιβεβαίωση μιας συγκροτησιακής διυποκειμενικότητας. Το να χαρακτηριστούν οι λογικοί νόμοι του «διυποκειμενικού» με το νόημα που θα δώσει ο Husserl σε αυτόν τον όρο αργότερα, είναι, επομένως, υπερβολικό. Όντας μη σολιψιστικοί, οι λογικοί νόμοι είναι επίσης μη διυποκειμενικοί με την αυστηρή έννοια του όρου· στην πραγματικότητα, είναι αδιάφοροι για αυτό το ερώτημα της διυποκειμενικότητας.
Η ισχύς των νόμων αυτών είναι, ωστόσο, απολύτως απεριόριστη, ούτε εξαρτάται από τη δύναμή μας, ούτε από τη δύναμη κανενός [wer immer], να [BERTRAND BOUCKAERT 191] επιτελέσει ενεργήματα εννοιολογικής παρουσίασης, ούτε να υποστηρίξει ή να επαναλάβει τέτοια ενεργήματα στη συνείδηση που έχουν την ίδια απόβλεψη. (LI, 128 [Hua XVIII, 109])
Αυτή η αδιαφορία των λογικών αρχών για το ερώτημα της πολλαπλότητας καθώς και για το ίδιο το ερώτημα της υποκειμενικότητας είναι στενά συνδεδεμένο με το γεγονός ότι ο Husserl προσπαθεί να απαντήσει στην κριτική μιας σολιψιστικής θεμελίωσης της αντικειμενικότητας τονίζοντας την αντίθεση μεταξύ της πραγματικότητας [Realität] και της ιδεατότητας [Idealität], και όχι με τη διάκριση μεταξύ του ιδιωτικού υποκειμένου και της διυποκειμενικής πολλαπλότητας.
Σύμφωνα με τον Husserl, ο σχετικισμός μιας ψυχολογιστικής προσέγγισης είναι το αποτέλεσμα μιας σύγχυσης μεταξύ του πραγματικού και του ιδεατού (LI, 193-196). Κατά συνέπεια, είναι σημαντικό να ισχυριστούμε σθεναρά ότι οι νόμοι της λογικής ανήκουν στον τομέα της ιδεατότητας και όχι σε αυτόν της πραγματικότητας.
Το λογικό μοτίβο της σύνδεσης είναι η ιδεατή μορφή για χάρη της οπόιας μιλάμε κατά είδος για τη ίδια αλήθεια ... από οποιονδήποτε [für wen immer] αυτά τα «ίδια πράγματα» μπορεί να νοηθούν. (LI, 186 [Hua XVIII, 182])
Είναι επομένως στη βάση μιας ανάδειξης του τομέα της
ιδεατότητας, που ο Husserl, κατά την περίοδο του Halle, καταφέρνει να απελευθερωθεί
από τον κίνδυνο του σολιψισμού, που κατήγγειλε στην καρδιά των
ψυχολογιστικών συλλήψεων, με το όνομα «ατομικός σχετικισμός».
Στο Halle όπως και στο Φράιμπουργκ, ο Husserl θέτει τον σολιψισμό ενάντια στην αντικειμενικότητα. Κάνοντάς το αυτό, αναμένει ήδη τα θεμελιώδη ερωτήματα που θα τον απασχολήσουν στα μεταγενέστερα γραπτά του για την υπερβατολογική διυποκειμενικότητα. Αυτή η μεταγενέστερη σύλληψη, πράγματι, θα είναι ταυτόχρονα και η απάντηση που ο Husserl θα διατυπώσει στην ένσταση του υπερβατολογικού σολιψισμού και της συγκροτησιακής προέλευσης της αντικειμενικότητας (constitutive origin of objectivity). Ωστόσο, αυτό δεν συνεπάγεται ότι ο Husserl, στα πρώτα του γραπτά, δεσμεύει ρητά την αντικειμενικότητα με τα συγκροτησιακά ενεργήματα μιας πολλαπλότητας υποκειμένων. Αντίθετα, ο Husserl αξιώνει μια αδιαφορία της ιδεατότητας τόσο ως προς το άτομο όσο και προς την πολλαπλότητα των υποκειμένων, και αυτή η αδιαφορία είναι το άμεσο αποτέλεσμα ένας θεμελιώδους διαχωρισμού μεταξύ ιδεατότητας και πραγματικότητας.
Μπορούμε να συμπεράνουμε από όλα αυτά, πρώτον, ότι αυτό που χαρακτηρίζει ο Husserl "für wen immer Identität" στις Λογικές Έρευνες αντιστοιχεί στην πραγματικότητα στη λεγόμενη «κλασική» νεοκαντιανή σύλληψη της διυποκειμενικότητας, που ξεκίνησε πριν από αυτόν ο Volkelt: μια σύλληψη που κατατάσσει ως «διυποκειμενικό» ό,τι είναι αδιάφορο για κάθε υποκείμενο όποιο κι αν είναι αυτό. Για να εκφράσει αυτή την ιδέα, ο Husserl θα προτιμήσει να χρησιμοποιήσει τον όρο «Übersubjektivität» (πρβλ. Hua XXIV, 41, 141, 142, 143, κ.λπ.) ή υπερυποκειμενικότητα. Ο όρος "Intersubjektivität" θα εμφανιστεί αργότερα στα γραπτά του, με διαφορετικό νόημα. Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι κατά την περίοδο του Halle ο Husserl απαντά στην ένσταση του σολιψισμού ότι είναι το αποτέλεσμα του ατομικού σχετικισμού με μια θεωρία που δεν είναι [192] ακόμα η θεωρία της διυποκειμενικότητας που περιγράφεται στους Καρτεσιανούς Στοχασμούς αλλά μία άλλη, βασισμένη στην υπερυποκειμενικότητα των ιδεατοτήτων που συλλαμβάνονται εποπτικά. Αλλά αυτό δεν είναι το τέλος του ζητήματος. Πρέπει ακόμα να αποφασιστεί εάν αυτή η πτυχή της διυποκειμενικότητας είναι η μόνη που παρουσιάζεται στις Λογικές Έρευνες. Αν αυτό δεν ισχύει, τότε η «διυποκειμενική δομή» που εμφανίζεται σε αυτό το κείμενο θα πρέπει να σκιαγραφηθεί. [BERTRAND BOUCKAERT - THE PUZZLING CASE OF ALTERITY IN HUSSERL'S /LOGICAL INVESTIGATIONS/
DAN ΖAHAVI AND FREDERIK STJERNFELT (EDS.)
ONE HUNDRED YEARS OF PHENOMENOLOGY
Husserl's /Logical Investigations /Revisited, 2002 Springer Science+Business Media Dordrecht]
Created Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2024
I shall first of all begin with formal logic again. Formal logic, according to what we have said, is most intimately related to noetics. The connection is established by the fact that belonging to the essence 15 of theoretical position-takings, especially of judgments and assumptions, is a “meaning”, which places us in the sphere of concept and proposition, and correlatively of object and state of affairs. In proposition forms, or forms of states of affairs, lie essential conditions of possibility of Evidenz of judgments and assumptions. Such conditions 20 are generally expressed in the formal logical and mathematical laws. Now, here lie tremendous problems,^7 problems of understanding, not mathematical problems. They do not involve the solving of problems within the logico-mathematical sphere, the filling of perceptible gaps in our knowledge that until now have mocked the efforts and sagacity of mathematicians. They lie in another dimension. They become perceptible to us when we inquire into the relationship of the formal mathesis, even ideally perfected, to psychology.
HUSSERL: todo | @ideality
^7 Problems of meanings in themselves.
140 NOETICS AS THEORY OF JUSTIFICATION
which beginning and ending, temporal existence in general, are not
applicable categories. Someone states the theory of the sum of the
angles of a triangle, thinks, judges, and knows it. This thinking and
knowing is that person’s mental experience. What the person thinks 142 5
and knows must, however, be a truth. Now, does this mean, however, and
this makes good sense, that a truth is what it is whether anyone
whosoever thinks, states, knows it? We started with this distinction as
something preestablished. It is given to us beforehand. Everyone knows
it and makes use of it. In all scientific discourse, propositions 10 and
truths are spoken of in this ideal, supratemporal sense. No one believes
that the proposition of the sum of the angles of a triangle, or any
other truth began with a subjective act of thinking and ends with it.
People say that the truth is discovered. People take it as an
objectivity in itself that must be found. And, formal logic then simply
15 accepts these objectifications, the true and false propositions, the
non-contradictory and consistent concepts, takes them in the sense
prevailing in all actual sciences. It investigates the forms of these
ideal meanings and the laws to which the truth is subject purely on the
basis of form. However, is not a big problem hiding here?
NOETICS OF THEORY OF JUSTIFICATION
141
many. And, yet, the latter did not grow together, as if they truly had a piece in common.
20 Whoever strikes out on the wrong path here becomes entangled in the most absurd foolishness. This happens to psychologists in logic and, unfortunately, most living logicians rank among them. One should not, though, let oneself be fooled that lately, and perhaps due in part to the influence of my /Logical Investigations/, arguing
25 against psychologism tends to be fashionable, and suddenly no one any longer wants to have been in the cozy position out of which he or
^9 Ideal in itself as meaning.
^10 That is all rather generally expressed. To be distinguished within the problem, though, then is: (1) the ideality of the mathematical, the purely logical, the geometrical, the purely conceptual proposition; hence, corresponding classes of judgments and their ideal contents; (2) the suprasubjectivity of empirical, occasional propositions having temporary validity. The bird is flying: now, just as long as it is flying. The paper is white: now, as long as it is not colored, not burned, etc. Scientific judgments of selenology, botany, geography, even physics. Meanings of occasional judgments! In contrast to the meanings of non-occasional judgments.
Created Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου 2024
Πρώτα από όλα θα ξεκινήσω πάλι με την τυπική λογική (formal logic). Η τυπική λογική, σύμφωνα με όσα είπαμε, σχετίζεται στενά με τη νοητική (noetics). Η σύνδεση εδραιώνεται από το γεγονός ότι στην ουσία των θεωρητικών θεσιληψιών, ιδίως των κρίσεων και των υποθέσεων, ανήκει ένα «νόημα», που μας τοποθετεί στη σφαίρα της έννοιας και της πρότασης, και συσχετικά με αυτή του αντικειμένου και της κατάστασης πραγμάτων. Στις μορφές πρότασης ή στις μορφές καταστάσεων πραγμάτων υπάρχουν ουσιαστικές συνθήκες δυνατότητας ενάργειας (Evidenz) των κρίσεων και των υποθέσεων. Τέτοιες συνθήκες εκφράζονται γενικά σε τυπικά λογικούς και μαθηματικούς νόμους. Τώρα, εδώ βρίσκονται τεράστια προβλήματα,^7 προβλήματα κατανόησης, όχι μαθηματικά προβλήματα. Δεν εμπλέκουν την επίλυση προβλημάτων εντός της λογικο-μαθηματικής σφαίρας, την πλήρωση των αντιληπτών κενών στη γνώση μας που μέχρι τώρα χλεύαζαν τις προσπάθειες και την οξυδέρκεια των μαθηματικών. Βρίσκονται σε άλλη διάσταση. Μας γίνονται αντιληπτά όταν ερευνούμε τη σχέση της τυπικής μάθησης (formal mathesis), ωστόσο ιδεατά τελειοποιημένης, με την ψυχολογία.
^7 Προβλήματα νοημάτων καθεαυτών.
^ 8 Πρόταση καθεαυτή.
^9 Ιδεατό καθεαυτό ως νόημα.
^10 Όλα αυτά εκφράζονται μάλλον γενικά. Προς διάκριση μέσα στο πρόβλημα, όμως, είναι: (1) η ιδεατότητα της μαθηματικής, της καθαρά λογικής, της γεωμετρικής, της καθαρά εννοιολογικής πρότασης· ως εκ τούτου, οι αντίστοιχες τάξεις των κρίσεων και των ιδεατών περιεχομένων τους. (2) η υπερυποκειμενικότητα των εμπειρικών, περιστασιακών προτάσεων που έχουν προσωρινή εγκυρότητα. Το πουλί πετάει: τώρα, όσο πετάει. Το χαρτί είναι λευκό: τώρα, αρκεί να μην είναι χρωματιστό, να μην είναι καμένο κλπ. Επιστημονικές κρίσεις σεληνολογίας, βοτανικής, γεωγραφίας, ακόμη και της φυσικής. Νοήματα περιστασιακών κρίσεων! Σε αντίθεση με τα νοήματα των μη περιστασιακών κρίσεων.
Όποιος πάρει το λάθος μονοπάτι εδώ μπλέκεται στην πιο παράλογη ανοησία. Αυτό συμβαίνει στους ψυχολόγους στη λογική και, δυστυχώς, οι περισσότεροι ζωντανοί λογικοί κατατάσσονται μεταξύ τους. Δεν πρέπει κανείς, ωστόσο, να επιτρέψει στον εαυτό του να ξεγελαστεί ότι τον τελευταίο καιρό, και ίσως να οφείλεται εν μέρει στην επιρροή των Λογικών Ερευνών μου, η επιχειρηματολογία ενάντια στον ψυχολογισμό τείνει να είναι της μόδας, και ξαφνικά κανείς δεν θέλει πια να έχει βρεθεί στη ζεστή θέση από την οποία ή
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
/by/
J. N. MOHANTY (New York)
[J. N. Mohanty — Husserl's Thesis of the Ideality of Meanings in READINGS ON EDMUND HUSSERL'S /LOGICAL INVESTIGATIONS/ /edited by/ J. N. MOHANTY, MARTINUS NIJHOFF/THE HAGUE/, 1977]
MOHANTY: Husserl | ideality of meaning
subjected to more unfavorable criticism than the view, which he yet
never seems to have taken back, that meanings are ideal entities. And
yet it would seem that by that rather misleading locution he was trying
to capture an essential moment of our experience of meanings and our
commerce with them. That moment may perhaps be described by the
following propositions: first, discourse, and more so logical discourse
requires that meanings retain an identity in the midst of varying
contexts; secondly, meanings can be communicated by one person to
another, and in that sense can be shared; further, in different speech
acts and in different contexts, the same speaker or different speakers
can always return to the same meaning. Now any satisfactory theory of
meaning should be able to take care of these interrelated phenomena. The
theories that reduce meaning to the private experiences of the speaker
or the hearer cannot explain how it is possible for private experiences
(images, for example) of one to be communicated to, and shared by,
another. Any criterion of identity with regard to such private
experiences by which one could say, for example, 'This is the same image
as I had last evening' is difficult to come by. It may be argued that
there is in truth no real communication of meaning at all, so that each
person is enclosed within his own world of private experiences. Such a
radical scepticism is different from that moderate scepticism which
doubts if we /always /do understand each other. The latter position not
only does not rule out, but rather presupposes, that sometimes we do
succeed in communicating or understanding. The radical scepticism
however is a position which can hardly be coherently stated, for it
would frustrate the possibility of public language, and has to meet all
the difficulties connected with the notion of private language combined
with the additional troubles arising out of the denial that there is any
public language at all.
HUSSERL'S THESIS OF THE IDEALITY OF MEANINGS 77
the identity, communicability and repeatability and, in that sense, objectivity of meanings. But they err by sundering meanings apart from the concrete meaning experiences (intending, speaking, understanding, etc.), by hypostatising them into entities that one supposedly inspects when understanding or meaningfully using appropriate expressions; in effect, they reduce expressions to conventional signs for those entities. Thus they cut off meaning from both the subjective life of persons and from the expressions that bear them.
Husserl's thesis regarding the ideality of meanings has to be understood in this total context, and not in an isolated manner i.e., only in view of the first of the above-mentioned facts.
an ontological mode. He divides all beings into the real and the ideal, the mark of reality being temporality.^1 He then divides ideal objects into those that are meanings and those that are not.^2 In a rather famous passage, he characterises meanings as species or universal entities :
As a species, and only as a species, can it (a meaning) embrace in unity /(ξυμβάλλειν εις εν), /and as an ideal unity, the dispersed multiplicity of individual singulars. The manifold singulars for the ideal unity of Meaning are naturally the corresponding act-moments of meaning, the /meaning-intentions. /Meaning is related to varied acts of meaning... just as Redness /in specie /is to the slips of paper which lie here, and which all 'have' the same redness.^3
^1 LI, I, p. 353. (The references to the /Logical Investigations /are to J. N. Findlay's English translation.)
^2 LI, I, pp. 331, 325.
^3 LI, I, p. 330.
78
J. Ν. MOHANTY
Now this ontological mode of speech is gradually mellowed down.^4 To be sure, the meanings are ideal, their ideality is nothing but 'unity in multiplicity' ^5 but they are mediums of reference, not objects of reference. When in an act of reflection they are made objects, they cease to function as meanings. Thus meanings qua meanings cannot also be objects, and when made into objects they cease to be meanings and are referred to through some other meanings. Further, all Husserlian essences are not meanings. It is important, for example, to bear in mind the distinction between the meaning of 'Redness' and the essence Redness. When Husserl extends the concept of meaning to all acts and gets the concept of noema, he tells us that the concern with noemata is possible in a phenomenological attitude while the concern with essences is said to belong to an ontological attitude.^6 In /Experience and Judgment, /the characterisation of meanings as species is explicitly and unambiguously taken back :
The irreality of objectivities of understanding must not be confused with generic universality... it is a great temptation to think that the proposition belongs to the various acts of which it is the sense by virtue of its generic universality, as, for example, many red things belong to the generic essence 'redness' ...
But one must say in opposition to this : certainly, the proposition... is not general in the sense of generic universality i.e., /the generality of an "extension" /...; it is, therefore, not general in the manner of essences...
*... the proposition itself is, for all these acts and act-modalities, /identical as the correlate of an identification and not general as the correlate of a comparative coincidence. /The identical sense does not become particular in individuals; the generic universal in coincidence has particulars under it, but the sense does not have particulars under it.^7 *
3. If the ideality of the meaning is not that of a species or an essence, it is also to be distinguished from a presumptive ideality of the linguistic entity itself. The same word 'the' recurs. It is a word of the English language, though it has infinitely many occurrences. But one may also return from the written to the spoken word, and yet be aware that it is the same word. Purely physicalistically considered, of course, each inscription is a distinct physical object, each uttered sound a distinct event, and there seems to be no way of bringing them under the same linguistic item, 'the same word.' The idea of sameness here needs the concept of ideality. Only what is irreal can defy individuation by spatio-temporal location, and can maintain
^4 For the following, see my "On Husserl's Theory of Meaning" /{The Southwestern Journal of Philosophy, /V, 1974, pp. 229-244.)
^5 LI, I, p. 331.
^6 E. Husserl, /Ideen /III /(Husserliana, /Bd. V) p. 86.
^7 /Experience and Judgment/; 64(d), esp. pp. 261-263, also FTL, § 57(b).
HUSSERL'S THESIS OF THE IDEALITY OF MEANINGS 79
identity in multiplicity. It is these considerations that lead Husserl to speak of the ideality of language and of the linguistic.^8 Language has an objective, spiritual being that is handed down by tradition as a persisting, abiding system. The word, the grammatical sentence, considered purely in respect of its 'spiritual corporeality' is an ideal unity. The same holds good of a symphony in relation to its reproductions or performances.
This ideality is not the same as that of the meanings which those words and sentences express. One cannot but help asking, at this point, if we really need to accord recognition to two orders of ideality in the constitution of an expression : a 'corporeal' and an incorporeal. Is it not possible to take care of the use of 'same' with regard to a word or a sentence in its purely 'corporeal' aspect by taking recourse to the distinction between 'type' and 'token?' { :types-tokens }
meaning-intending or also meaning-conferring acts. Both these names are misleading. There is a perfectly ordinary sense in which we may say of a person that he intends to mean such and such by using the words he is using. His intention is relevant to determine what he means when what he says does not quite show what he means. Husserl does not want to use 'meaning intending' in this sense. The other expression 'meaning conferring' is equally misleading. One may speak of an act that it confers a certain right or a certain title on a person — the act, for example, of closing a deed. It is not as if what Husserl calls meaning conferring act confers meaning on a string of meaningless noises or inscriptions. The metaphors then are liable to mislead. The metaphors however, like all metaphors, are intended to be illuminative only in certain respects, within certain limitations. In order to be able to see what Husserl means let us recall some other characterisations he gives of these acts and their functions.
First, we have to bear in mind that for Husserl meaning is always and primarily meaning of an act i.e., of an intentional experience. The senses in which a physical inscription or a thing are or may be said to be meaningful are derivative from this primary sense inasmuch as we posit some act or other as being the source of that meaningfulness. If Husserlian meanings, like the Fregean /Sinne, /are intensional entities,^9 what I am emphasising is that for Husserl intensionality derives from intentionality. To say that an act is intentional is to say that an object is intended in it in a certain
^8 FTL, § 2.
^9 Cp. D. Føllesdal, "Husserl's Notion of Noema," /The Journal of Philosophy, /LXVI, 1969, pp. 680-687.
80
J. Ν. MOHANTY
manner as being such and such : this is to ascribe to it a sense or a meaning and a reference. It was therefore only in the fitness of things that in the /Ideas /I the results of the First Investigation were extended over the entire domain of acts.
Secondly, Husserl says that meanings are contents of acts. If I am perceiving a thing and on the basis of that perception say 'This is white,' the meaning of the sentence I utter is a content of my act of (perceptual) judgment. If I simply utter the words 'The victor at Jena' understanding what they mean, the act I would be giving expression to is an act of representing to me a certain thing in a certain manner or satisfying a certain description : the meaning of the words is a content of that act. The talk of 'content' may mean : either real components of an experience such that each such component itself is a real bit of that experience, or intentional correlates which necessarily accompany an act, as does the percept (the perceived qua perceived in the precise manner in which it is perceived) accompany an act of perceiving, or a proposition accompany an act of judging. The meaning is a content in the latter sense, it is not a real part of an act and so is not a private particular. It is not also, for reasons which are well known, the object towards which an act may happen to be directed. It is called an ideal content. It is not, as it were, that within the corpus of an experience there are elements that are variable and changing and a core of invariant structure which is the meaning.^10 That would have made the ideal meaning a real component of an experience in the same sense in which a sensation, an image, a feeling may be said to be, which indeed is absurd.
Third, subtract from the understanding of a verbal expression (or meaningful use of one) the uncomprehended hearing (or, uttering) of it, the surplus is the meaning-conferring act. Or, begin with hearing a string of noises which then grows into comprehension of a structure of meanings : what supervenes is a meaning conferring act. Husserl therefore often calls such an act an act of 'understanding'^11 which "shines through the expression" and "lends it meaning and thereby relation to objects." ^12 A clearer statement is this :
*The soliloquising thinker 'understands' his words, and this understanding is simply his act of meaning them.^13 *
^10 F. H. Bradley held that the logical idea is a part of the content of the psychological idea or image. See his /The Principles of Logic, /2nd rev. edn., Oxford, 1963, esp. pp. 6-8. For a criticism of Bradley's view, see B. Blanshard, /The Nature of Thought, /vol. I.
*^11 LI, I, pp. 302, 327.
^12 LI, I, p. 302.*
^13 LI, I, p. 309fn.
HUSSERL'S THESIS OF THE IDEALITY OF MEANINGS 81
Compare the following with the situation we are in : a physical object is a physical object, irrespective of whether some one perceives it or not. My perceiving it does not make it a physical object, nor does my failure to perceive it make it cease to be one. Or, take a specific type of physical object, a tool e.g., a hammer. It is, and continues to be a hammer even if no one uses it as one. In what sense, then, its 'being hammer' is determined by its use by some one in the prescribed manner?
I think these questions are pertinent, for they bring out the real nature of a phenomenological theory of meaning. It is often recognised that phenomenology is concerned not with things but with meanings. It is, for example, concerned not with physical objects (as the natural sciences are, or even a naive metaphysics would be), but with their sense as physical objects. It seeks to clarify that sense by returning to those intentional experiences in which it is constituted. The same applies to the other concerns of phenomenology. A phenomenological theory of meaning is then concerned not with meanings directly but with /their /sense as 'meanings' : it asks, how is /this /sense constituted? If the sense of the predicate 'physical object' is constituted in perceptual experiences of various sorts interrelated in certain more or less determinate manners, similarly the sense of 'meaning' is constituted in acts of understanding and certain correlations between 'understanding use' of expressions by speakers and 'understanding grasp' by auditors. It is in this kind of act-structure that the predicate 'meaningful' is constituted. A phenomenological theory of meaning, then, would trace the constitution of meanings as ideal unities to the acts in which these unities come to the sort of givenness appropriate to them by virtue of their sense as 'meanings.' What about meanings that are not understood? or, physical objects that are not perceived? Of course, there are unperceived physical objects, and that there are such unperceived physical objects may even be regarded as being, not an empirical truth,
82 HUSSERL'S THESIS OF THE IDEALITY OF MEANINGS
but a truth that follows from the sense of 'physical objects.' Since constitutive phenomenology has to be guided by the sense of the constituted, part of the explication of the sense of 'physical object' is to make room for that component of the sense from which the existence of unperceived physical objects appears to follow analytically. Similarly, it belongs to the sense of 'meaning' that meanings are not only understood, but may be misunderstood and even be silently passed by. A phenomenological theory that meanings are constituted in acts of understanding has to be so understood that these possibilities are taken care of.
The comparison with 'perception' was very much in Husserl's mind.^14 Meanings are given in acts of understanding, as much as physical objects are given in acts of perception. If in the case of perception it is appropriate to say that the sensations that are the primary data are 'interpreted' to signify such and such perceptual object, so in the experience of meanings such and such inscriptions or sounds are 'interpreted' to signify such and such meanings. Thus the meaning-conferring acts are not only acts of understanding but also acts of interpretation.^15 Just as in relation to the tree or the pencil, my perceptual experience is a 'presentation,' but in relation to the sensory data an 'interpretation,' so in the case of meanings it (i.e., my act of understanding) is both an intuitive grasp and an act of interpretation.^16
^14 E.g., LI, II, pp. 565-566.
^15 E.g., LI, I, pp. 310-365.
^16 LI, II, p. 568.
Created Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου 2024
/με/
[J. N. Mohanty — Husserl's Thesis of the Ideality of Meanings in READINGS ON EDMUND HUSSERL'S /LOGICAL INVESTIGATIONS/ /επιμέλεια/ J. N. MOHANTY, MARTINUS NIJHOFF/ΧΑΓΗ/, 1977]
MOHANTY: Husserl | ideality of meaning
υποβληθεί σε δυσμενέστερη κριτική από την άποψη, την οποία ωστόσο
δεν φαίνεται να έχει πάρει ποτέ πίσω, ότι τα νοήματα είναι ιδεατές οντότητες. Και
όμως φαίνεται ότι με αυτή την μάλλον παραπλανητική διατύπωση προσπαθούσε
να συλλάβει μια ουσιαστική στιγμή της εμπειρίας μας των νοημάτων και της
σχέσης μας μαζί τους. Αυτή η στιγμή μπορεί ίσως να περιγραφεί από τις
ακόλουθες προτάσεις: πρώτον, ο λόγος (discourse), και πολύ περισσότερο ο λογικός λόγος
απαιτεί τα νοήματα να διατηρούν μια ταυτότητα εν μέσω διαφορετικών
πλαισίων· δεύτερον, τα νοήματα μπορούν να επικοινωνηθούν από το ένα άτομο
στο άλλο, και υπό αυτή την έννοια μπορούν να μοιραστούν· περαιτέρω, σε διαφορετικά ομιλιακά
ενεργήματα και σε διαφορετικά πλαίσια, ο ίδιος ομιλητής ή διαφορετικοί ομιλητές
μπορούν πάντα να επιστρέψουν στο ίδιο νόημα. Τώρα κάθε ικανοποιητική θεωρία του
νοήματος θα πρέπει να είναι σε θέση να
Η θέση του Husserl σχετικά με την ιδεατότητα των νοημάτων πρέπει να γίνει κατανοητή σε αυτό το συνολικό πλαίσιο, και όχι με μεμονωμένο τρόπο, δηλαδή μόνο εν όψει του πρώτου από τα προαναφερθέντα γεγονότα.
έναν οντολογικό τρόπο. Χωρίζει όλα τα όντα σε πραγματικά και ιδεατά, το σημάδι της πραγματικότητας είναι η χρονικότητα.^1 Στη συνέχεια διαιρεί τα ιδεατά αντικείμενα σε αυτά που είναι νοήματα και σε αυτά που δεν είναι.^2 Σε ένα μάλλον διάσημο απόσπασμα, χαρακτηρίζει τα νοήματα ως είδη ή καθολικές οντότητες:
^1 LI, I, p. 353. (Οι αναφορές στις Λογικές Έρευνες είναι στην αγγλική μετάφραση του J. N. Findlay.)
^2 LI, I, pp. 331, 325.
Ως είδος, και μόνο ως είδος, μπορεί (ένα νόημα) να εγκολπωθεί σε ενότητα (ξυμβάλλειν εις εν), και ως μια ιδεατή ενότητα, τη διασκορπισμένη πολλαπλότητα των ατομικών ενικών. Τα πολλαπλά ενικά για την ιδεατή ενότητα του Νοήματος είναι φυσικά οι αντίστοιχες ενεργηματικές στιγμές του νοήματος, των αποβλέψεων νοήματος. Το νόημα σχετίζεται με τα ποικίλα ενεργήματα του νοήματος... ακριβώς όπως και η ερυθρότητα σε είδος σχετίζεται με τα χαρτάκια που βρίσκονται εδώ, και τα οποία όλα «έχουν» την ίδια ερυθρότητα.^3
^3 LI, I, p. 330.
[78] Τώρα αυτός ο οντολογικός τρόπος ομιλίας μετριάζεται σταδιακά.^4 Σίγουρα, τα νοήματα είναι ιδεατά, η ιδεατότητά τους δεν είναι παρά «ενότητα στην πολλαπλότητα»^5 αλλά είναι μέσα αναφοράς, όχι αντικείμενα αναφοράς. Όταν σε ένα ενέργημα αναστοχασμού γίνονται αντικείμενα, παύουν να λειτουργούν ως νοήματα. Επομένως, τα νοήματα ως νοήματα δεν μπορούν επίσης να είναι αντικείμενα, και όταν γίνονται αντικείμενα παύουν να είναι νοήματα και αναφέρονται μέσω κάποιων άλλων νοημάτων. Περαιτέρω, όλες οι Χουσερλιανές ουσίες δεν είναι νοήματα. Είναι σημαντικό, για παράδειγμα, να έχουμε κατά νου τη διάκριση μεταξύ του νοήματος «Ερυθρότητα» και της ουσίας Ερυθρότητα. Όταν ο Husserl επεκτείνει την έννοια του νοήματος σε όλα τα ενεργήματα και παίρνει την έννοια noema, μας λέει ότι η ενασχόληση με τα noemata είναι δυνατή σε μια φαινομενολογική στάση ενώ η ενασχόληση με τις ουσίες λέγεται ότι ανήκει σε μια οντολογική στάση.^6 Στο Εμπειρία και Κρίση, ο χαρακτηρισμός των νοημάτων ως είδος αποσύρεται ρητά και αναμφίβολα:
Το μη πραγματικό (irreality) των αντικειμενικοτήτων της κατανόησης δεν πρέπει να συγχέεται με τη γενική καθολικότητα... είναι μεγάλος πειρασμός να σκεφτεί κανένα ότι η πρόταση ανήκει στα διάφορα ενεργήματα των οποίων είναι η σημασία χάρη στη γενική της καθολικότητα, όπως, για παράδειγμα, πολλά κόκκινα πράγματα ανήκουν στη γενική ουσία «ερυθρότητα» ...
Αλλά πρέπει να πούμε σε αντίθεση με αυτό: σίγουρα, η πρόταση... δεν είναι γενική με την έννοια της γενικής καθολικότητας δηλ. την γενικότητα μιας «έκτασης»...· δεν είναι, επομένως, γενική με τον τρόπο των ουσιών...
... η ίδια η πρόταση είναι, για όλα αυτά τα ενεργήματα και τις τροπικότητες των ενεργημάτων, ταυτόσημη ως το σύστοιχο μιας ταύτισης και όχι γενικά ως το σύστοιχο μιας συγκριτικής σύμπτωσης. Η ταυτόσημη σημασία δεν γίνεται καθέκαστη σε άτομα· το γενικό καθολικό στη σύμπτωση έχει καθέκαστα κάτω από αυτό, αλλά η σημασία δεν έχει καθέκαστα κάτω από αυτή. ^ 7
^4 Για τα ακόλουθα, δείτε το "On Husserl's Theory of Meaning" /(The Southwestern Journal of Philosophy, /V, 1974, σελ. 229-244.)
^5 LI, I, σελ. 331.
^6 E. Husserl, Ideen III /(Husserliana, /Bd. V) p. 86.
^7 Experience and Judgment; 64(d), esp. σελ. 261-263, επίσης FTL, § 57(β).
ουσίας, πρέπει επίσης να διακριθεί από μια υποθετική ιδεατότητα της
ίδιας της γλωσσικής οντότητας. Η ίδια λέξη «the» επαναλαμβάνεται. Είναι μια λέξη
της αγγλικής γλώσσας, αν και έχει απείρως πολλές εμφανίσεις. Αλλά
κάποιο μπορεί επίσης να επιστρέψει από τον γραπτό στον προφορικό λόγο, και όμως να
γνωρίζει ότι είναι η ίδια λέξη. Καθαρά φυσικαλιστικά θεωρημένη,
φυσικά, κάθε επιγραφή είναι ένα διακριτό φυσικό αντικείμενο, κάθε εκφερόμενος
ήχος ένα διακριτό συμβάν, και δεν φαίνεται να υπάρχει τρόπος να τα φέρουμε
κάτω από το ίδιο γλωσσικό στοιχείο, «την ίδια λέξη». Η ιδέα της ομοιότητας
εδώ χρειάζεται την έννοια της ιδεατότητας. Μόνο ό,τι είναι
^8 FTL, § 2.
Αυτή η ιδεατότητα δεν είναι η ίδια με εκείνη των νοημάτων που εκφράζουν αυτές οι λέξεις και οι προτάσεις. Δεν μπορεί παρά να ρωτήσει κανένα, σε αυτό το σημείο, εάν εμείς πραγματικά χρειάζεται να αναγνωρίσουμε δύο τάξεις ιδεατότητας στη συγκρότηση μιας έκφρασης: μια «σωματική» και μια ασώματη. Δεν είναι δυνατό να φροντίσουμε για τη χρήση του «ίδιου» σε σχέση με μια λέξη ή μια πρόταση στην καθαρά «σωματική» της πτυχή με την προσφυγή στη διάκριση μεταξύ «τύπου» και «δείγματος». { :types-tokens }
νοηματοαποβλεπτικά (meaning-intending) ή επίσης νοηματοδοτικά (meaning-conferring). Και τα δύο αυτά ονόματα είναι
παραπλανητικά. Υπάρχει μια απολύτως συνηθισμένη έννοια με την οποία μπορούμε να πούμε για ένα
πρόσωπο ότι αποβλέπει να εννοήσει το τάδε ή το δείνα χρησιμοποιώντας τις λέξεις που
χρησιμοποιεί. Η απόβλεψή του είναι συναφής στο να καθορίσει τι εννοεί όταν αυτό που
λέει δεν δείχνει ακριβώς τι εννοεί. Ο Husserl δεν θέλει να χρησιμοποιήσει
την «απόβλεψη νοήματος» με αυτή την έννοια. Η άλλη έκφραση «νοηματοδότηση»
είναι εξίσου παραπλανητική. Κάποιο μπορεί να μιλήσει για ένα ενέργημα που
απονέμει ένα ορισμένο δικαίωμα ή έναν ορισμένο τίτλο σε ένα πρόσωπο — το ενέργημα,
για παράδειγμα,
Πρώτον, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι για τον Husserl το νόημα είναι πάντα και
κύρια νόημα ενός ενεργήματος, δηλαδή μιας αποβλεπτικής εμπειρίας. Οι
σημασίες με τις οποίες μια φυσική επιγραφή ή ένα πράγμα είναι ή
μπορεί να λεχθεί ότι έχουν νόημα είναι παράγωγες αυτής της πρωταρχικής σημασίας στο βαθμό που εμείς
θέτουμε κάποιο ενέργημα ή άλλο ως πηγή αυτής της σημασίας. Εάν
τα Χουσερλιανά νοήματα, όπως οι Φρεγκεανές Sinne, είναι εντατικές
οντότητες,^9 αυτό που τονίζω είναι ότι για τον Husserl η
^9 Cp. D. Føllesdal, «Husserl's Noema of Noema», /The Journal of Philosophy, /LXVI, 1969, σ. 680-687.
[80] Δεύτερον, ο Husserl λέει ότι τα νοήματα είναι περιεχόμενα των ενεργημάτων. Αν αντιλαμβάνομαι ένα πράγμα και με βάση αυτή την αντίληψη πω «Αυτό είναι λευκό», το νόημα της πρότασης που εκφέρω είναι ένα περιεχόμενο του ενεργήματός μου της (αντιληπτικής) κρίσης. Αν εκφέρω απλώς τις λέξεις «Ο νικητής στην Ιένα» κατανοώντας τι σημαίνουν, το ενέργημα που θα εξέφραζα είναι ένα ενέργημα αναπαράστασης σε μένα ενός συγκεκριμένου πράγματος με ένα συγκεκριμένο τρόπο ή ικανοποιώντας μια ορισμένη περιγραφή: το νόημα των λέξεων είναι το περιεχόμενο αυτού του ενεργήματος. Η συζήτηση για «περιεχόμενο» μπορεί να σημαίνει : είτε πραγματικά συστατικά μιας εμπειρίας, τέτοια που κάθε τέτοιο συστατικό είναι ένα πραγματικό κομμάτι αυτής της εμπειρίας, ή αποβλεπτικά σύστοιχα που συνοδεύουν αναγκαστικά ένα ενέργημα, όπως και η αντίληψη (το αντιληπτό ως αντιληπτό με τον ακριβή τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό) συνοδεύει ένα ενέργημα αντίληψης, ή μια πρόταση συνοδεύει ένα ενέργημα κρίσης. Το νόημα είναι ένα περιεχόμενο κατά την τελευταία έννοια, δεν είναι πραγματικό μέρος ενός ενεργήματος και επομένως δεν είναι ένα ιδιωτικό καθέκαστο. Δεν είναι επίσης, για γνωστούς λόγους, το αντικείμενο προς το οποίο μπορεί να κατευθύνεται ένα ενέργημα. Ονομάζεται ιδεατό περιεχόμενο. Δεν είναι, σαν να λέμε, ότι μέσα στο σώμα μιας εμπειρίας υπάρχουν στοιχεία που είναι μεταβλητά και μεταβαλλόμενα και ένας πυρήνας μιας αμετάβλητης δομής που είναι το νόημα.^10 Αυτό θα έκανε το ιδεατό νόημα ένα πραγματικό συστατικό μιας εμπειρίας με την ίδια έννοια με την οποία μπορεί να πει κανένα ότι είναι μια αίσθηση, μια εικόνα, ένα συναίσθημα, που όντως είναι παράλογο.
^10 Ο F. H. Bradley υποστήριξε ότι η λογική ιδέα είναι μέρος του περιεχομένου της ψυχολογικής ιδέας ή εικόνας. Δείτε το The Principles of Logic, 2η αναθ. εκδ., Oxford, 1963, esp. σελ. 6-8. Για μια κριτική της άποψης του Bradley, βλέπε B. Blanshard, The Nature of Thought, τόμ. Ι.
Τρίτον, αφαιρέστε από την κατανόηση μιας λεκτικής έκφρασης (ή σημαίνουσας χρήσης μίας) το ακατανόητο άκουσμα (ή, την εκφορά) αυτού, το πλεόνασμα είναι το νοηματοδοτικό ενέργημα. Ή, ξεκινήστε με την ακρόαση μιας σειράς θορύβων που στη συνέχεια εξελίσσεται στην κατανόηση μιας δομής νοημάτων: αυτό που επισυμβαίνει είναι ένα ενέργημα που προσδίδει νόημα. Ο Χουσερλ ως εκ τούτου συχνά αποκαλεί ένα τέτοιο ενέργημα ένα ενέργημα «κατανόησης»^11 η οποία «λάμπει μέσα από την έκφραση» και «της δίνει νόημα και ως εκ τούτου σχέση με αντικείμενα." ^12 Μια πιο ξεκάθαρη δήλωση είναι αυτή:
Ο μονολογούντας στοχαστής «κατανοεί» τις λέξεις του, και αυτή η κατανόηση είναι απλώς το ενέργημα του της εννόησης τους.^13
^11 LI, I, pp. 302, 327.
^ 12 LI, I, p. 302.
^13 LI, I, p. 309fn.
[81]
Συγκρίνετε τα παρακάτω με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε: ένα φυσικό αντικείμενο είναι ένα φυσικό αντικείμενο, ανεξάρτητα από το αν κάποιο το αντιλαμβάνεται ή όχι. Το ότι το αντιλαμβάνομαι δεν το κάνει ένα φυσικό αντικείμενο, ούτε η αποτυχία μου να το αντιληφθώ το κάνει να πάψει να είναι ένα. Ή, πάρτε έναν συγκεκριμένο τύπο ενός φυσικού αντικειμένου, ένα εργαλείο, π.χ., ένα σφυρί. Είναι, και συνεχίζει να είναι ένα σφυρί ακόμα κι αν κανένα δεν το χρησιμοποιεί ως τέτοιο. Με ποια έννοια, λοιπόν, το «είναι σφυρί» καθορίζεται από τη χρήση του από κάποιο με τον προβλεπόμενο τρόπο;
Νομίζω ότι αυτές οι ερωτήσεις είναι συναφείς, γιατί αναδεικνύουν την πραγματική φύση μιας φαινομενολογικής θεωρίας του νοήματος. Συχνά αναγνωρίζεται ότι η φαινομενολογία δεν ασχολείται με τα πράγματα αλλά με τα νοήματα. Δεν ασχολείται, για παράδειγμα, με φυσικά αντικείμενα (όπως ασχολούνται οι φυσικές επιστήμες, ή θα ασχολιόταν ακόμα και μια αφελής μεταφυσική), αλλά με τη σημασία τους ως φυσικά αντικείμενα. Επιδιώκει να διασαφηνίσει αυτή τη σημασία έννοια επιστρέφοντας σε εκείνες τις αποβλεπτικές εμπειρίες στις οποίες συγκροτείται. Το ίδιο ισχύει για τις άλλες ανησυχίες της φαινομενολογίας. Μια φαινομενολογική θεωρία του νοήματος δεν ασχολείται λοιπόν με τα νοήματα άμεσα αλλά με τη σημασία τους ως «νοήματα»: ρωτά πώς συγκροτείται αυτή η σημασία; Αν η σημασία του κατηγορήματος «φυσικό αντικείμενο» συγκροτείται σε αντιληπτικές εμπειρίες διαφόρων ειδών αλληλοσυσχετιζόμενων με ορισμένους περισσότερο ή λιγότερο καθοριστικούς τρόπους, παρομοίως η σημασία του «νοήματος» συγκροτείται σε ενεργήματα κατανόησης και ορισμένες συστοιχίες μεταξύ της «χρηστικής κατανόησης» ('understanding use') των εκφράσεων από τις ομιλήτριες και της «κατανοητικής κατανόησης» ('understanding grasp') από ακροάτριες. Είναι σε αυτό το είδος ενεργηματικής δομής που συγκροτείται το κατηγόρημα «σημαίνων». Μια φαινομενολογική θεωρία του νοήματος, λοιπόν, θα ιχνηλατούσε τη συγκρότηση των νοημάτων ως ιδεατών ενοτήτων στα ενεργήματα με τα οποία αυτές οι ενότητες φθάνουν στο είδος χορήγησης που τους αρμόζει λόγω της σημασίας τους ως «νοήματα». Τι γίνεται με τα νοήματα που δεν γίνονται κατανοητά; ή τα φυσικά αντικείμενα που δεν γίνονται αντιληπτά; Φυσικά, υπάρχουν μη αντιληπτά φυσικά αντικείμενα και ότι υπάρχουν τέτοια μη αντιληπτά φυσικά αντικείμενα μπορεί ακόμη και να θεωρηθεί, όχι ως μια εμπειρική αλήθεια, [82] αλλά ως μια αλήθεια που προκύπτει από την σημασία των «φυσικών αντικειμένων». Εφόσον η συγκροτησιακή φαινομενολογία πρέπει να καθοδηγείται από τη σημασία του συγκροτημένου, μέρος της ερμήνευσης της σημασίας του «φυσικού αντικειμένου» είναι να κάνει χώρο για εκείνο το συστατικό της σημασίας από το οποίο η ύπαρξη των μη αντιληπτών φυσικών αντικειμένων φαίνεται να ακολουθεί αναλυτικά. Ομοίως, ανήκει στην έννοια του «νοήματος» ότι τα νοήματα δεν γίνονται μόνο κατανοητά, αλλά μπορεί να παρερμηνευθούν και ακόμη και να παρέλθουν σιωπηλά. Μια φαινομενολογική θεωρία ότι τα νοήματα συγκροτούνται σε ενεργήματα κατανόησης πρέπει να κατανοηθεί έτσι ώστε να μεριμνηθούν αυτές οι δυνατότητες.
Η σύγκριση με την «αντίληψη» ήταν πολύ στο νου του Husserl.^14 Τα νοήματα δίνονται σε ενεργήματα κατανόησης, όπως τα φυσικά αντικείμενα δίνονται σε ενεργήματα αντίληψης. Αν στην περίπτωση της αντίληψης είναι κατάλληλο να πούμε ότι τα αισθήματα που είναι τα πρωταρχικά δεδομένα «ερμηνεύονται» ως τα σημαίνοντα το τάδε ή το δείνα αντιληπτικό αντικείμενο, έτσι στην εμπειρία των νοημάτων τάδε ή δείνα επιγραφές ή ήχοι «ερμηνεύονται» ως σημαίνοντα τάδε ή δείνα νοημάτων. Έτσι τα νοηματοδοτικά ενεργήματα δεν είναι μόνο ενεργήματα κατανόησης αλλά και ενεργήματα ερμηνείας.^15 Όπως και σε σχέση με το δέντρο ή το μολύβι, η αντιληπτική εμπειρία μου είναι μια «παράσταση», αλλά σε σχέση με τα αισθητηριακά δεδομένα είναι μια «ερμηνεία», έτσι στην περίπτωση των νοημάτων είναι (δηλ. το ενέργημα μου κατανόησης) ταυτόχρονα μια εποπτική κατανόηση και ένα ενέργημα ερμηνείας.^16
^14 Π.χ., LI, II, pp. 565-566.
^15 Π.χ., LI, I, σελ. 310-365.
^16 LI, II, p. 568.
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
1.2. A LOGISTIC CHARACTERIZATION OF MEANING
Husserl's first approach to the analysis of meaning is through what we are calling a logistic characterization of meaning. A logistic characterization is one which distinguishes the meaning from the sign and takes different expressions as tokens of different meanings. Distinct expressions signal different meanings and different meanings are, or in principle can be, expressed by different expressions. For logistic analysis there is a relationship of expressing between (a) the paradigmatic and syntagmatic relations between expressions, and (b) the paradigmatic and syntagmatic axes of meaning. In a logically rigorous system the relationship between the elements of (a) and (b) would be isomorphic.
A logistic characterization of meaning not only establishes a correlation between meaning and expression; it also weighs one by the other. Meaning is always approached through the expression. For this analysis the expression is the only /way /to the meaning. Once the expression is understood, however, the meaning becomes the "content" of the expression. Note, however, that if an expression is discarded as ambiguous or equivocal, it is done so only in view of another expression which can adequately convey the meaning. In order to distinguish a logistic characterization of meaning from what we will speak of as a perceptual characterization of meaning, let us speak of the meaning so characterized as meaning_1. In the first part of this work we will be occupied exclusively with meaning_1, (reading"1" as the letter 1, not the numeral 1).
EXPRESSION AND MEANING / 29
In /Ideas I /Husserl emphasized the fact that the way into phenomenology opened in the /Investigations /was a way which goes through an analysis of expression and meaning, not through an analysis of experience and perceptual objects.^36 For the logistic analysis of the /Investigations, /there is an ontological divide between meaning and perceptual objects. Not only are the criteria of identity different and not only is it possible to give an analysis of meaning which is not in any way an analysis of perceptual objects, but even the entities being identified belong to two different regions, the region of ideality and the region of reality. Husserl supports this thesis by arguing for a distinction between the meaning and the referent of an expression:
This contrast suggests the following depiction:
Meaning: Expressing (Expression) | Referring (Object)
Fig. 3—Expression, Meaning and Object
^36 /Ideen, /I, 316.
^37 /Logische Untersuchungen /(2nd ed.), 11/1, 46; Eng. trans., I, 287. it should be noted that not all interpreters agree that expressions "express" their meaning. In his most recent book, for example, Sokolowski states "Husserl observes that it is incorrect to say an expression expresses its sense or meaning, because an expression is a whole which includes meaning as one of its parts; he goes on to say that an expression should be taken to express the object or state of affairs we intend through the expression." Robert Sokolowski, /Presence and Absence /(Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 1978), p. 115. Contrast, however, statements to the opposite effect in his /Husserlian Meditations /(Evanston, Illinois: Northwestern University Press, 1974), pp. 113-114, 123. (Footnote continues on next page.)
30 / EXPRESSION AND MEANING
For now let us set aside a discussion of the term "object"^38 and inquire into the term "meaning." What exactly is a meaning? Is it an entity or is it a cipher, a place-marker which points us to yet other kinds of analyses? Are the laws governing meanings regulative or constitutive? What kind of analysis is proper to meaning? Does a consideration of it require special tools or can
During this period Husserl actually says both: "A linguistic unit can be called an expression only because the meaning belonging to it is expressed" /(Ideen» /I, 305). "Each 'intended [object] as such'...is expressible through 'meanings' " /(Ibid.). /Using F rege's example of "the victor of Jena" and "the vanquished of Waterloo" Husserl explains: "the expressed meaning... is obviously different although they both intend the same object" /(Logische Untersuchungen /(2nd ed.), 11/1, 47; Eng. trans., I, 287-88). Then again we read: "The statement expresses the perception, i.e., expresses that which is given in the perception" /(Ibid., /11/2, 16; Eng. trans., II, 681).
This difference can easily be reconciled by distinguishing two movements in Husserl's method—even though the texts often run them together. His starting point in the /Investigations /is a logistic analysis which is not yet phenomenological, i.e., he isolates the two intertwining moments of significant signs (word and meaning) and, then, on the basis of the meaning and its varying contrasts to other meanings, picks out the semantic referent(s). There is no talk of acts or achievements or speaker's usage yet; such talk is regarded as "psychological." This is the standpoint from which Frege wrote and it is worth noting that for him expressions /express /their meaning: "With a sign we express its meaning and refer to its referent." Gottlob Frege, "Über Sinn und Bedeutung," /Funktion, Begriff, Bedeutung, /ed. by G. Patzig (Göttingen: Vandenhoeck and Ruprecht, 1969), p. 46. The results of this movement then undergo a phenomenological characterization, as we will outline shortly, that incorporates the speaker's intentions and acts. From this side of the analysis we can say that the primary function of an expression is to express an object or state-of-affairs. Thus after claiming that "the statement expresses the perception" Husserl goes on to explain phenomenologically "one has to say: this 'expressing' of a perception.. .is not a matter of the sound of words but of
certain expressive acts___Between perception and sound of words another act
(or pattern of acts) is intercalated... .This mediating act must be the true giver of meaning" /Logische Untersuchungen, /11/2, 16; Eng. trans., II, 681-682. After Eng. trans. Italics dropped.).
^38 We will deal with the troublesome notion of intentional object in Chapter Two. For the sake of simplicity and in order to introduce concepts which will be important for us in Part II, we will take objects of perception as the referent of expressions. These contrasts are only tentative and they will undergo considerable refinement in Chapters Two and Three.
EXPRESSION AND MEANING / 31
it be treated with the usual techniques of, say, a constructive logic? In order to give Husserl's first answer to these questions, to which we will return time and time again throughout this work, let us stay within the boundaries of a logistic analysis which is not yet phenomenological.^39 Meaning, in contrast to a perceptual object, is specified by the /Investigations /in this way:
sense that it can become a topic of further predication and in the strong sense that it can become an object of eidetic insight or intuition. "What 'meaning' is can be as immediately given to us as what color and sound is."^40
abstract but also an /ideal /entity. "Unitary meanings as such are ideal objects, whether they present what is universal or what is individual."^41
intuition, they are either /irreducible /or, in the case of syntactically combined units, can be decomposed into units which are irreducible. "What meaning is cannot be further defined; it is a descriptive ultimate." "Just as phenomenological [i.e., descriptive] differences between appearing sounds are evidently given to us, so also are differences between meanings."^42
Accordingly, meanings are irreducible, ideal entities. By studying their variations and their relationship to each other in propositions, it is possible to differentiate them one from another apart from and independent of any question of reference or of whether they can apply to the world in which we live. Furthermore, even when these meanings are interpreted phenomenologically as components of speech-acts, they are described as features of intending acts apart from any question
^39 We are assuming that the /distinction /between meaning and object and, furthermore, the analysis of some of the features of meaning can be made before the onset of phenomenological reflection and analysis. This assumes that there is a "reflection" which can be made from within the natural attitude. See Chapter Five. This does not assume, however, that the meaning so described cannot undergo further intepretation. See below.
/^40 Logische Untersuchungen /(2nd ed.), 11/1, 183; Eng. trans., p. 400.
/^41 Ibid., /p. Ill; Eng. trans., p. 341.
/^42 Ibid., /p. 183; Eng. trans., p. 400.
32 / EXPRESSION AND MEANING
of fulfillment or perception. Let us complete our account by introducing, in somewhat cryptic fashion, the outcome of a phenomenological reflection upon meaning.
According to the /Investigations /the logistic analysis just circumscribed can be interpreted in two ways: objectivistically or phenomenologically. If we interepret meanings objectivistically they would be taken as species or properties of real objects. The similarities and differences between meanings, as well as their forms of combination, would all be taken as strictly identical to actual or possible similarities, differences and combinations of objects. Thereby a logistic analysis of meaning would be transformed into an ontological analysis, and semantics and syntax would be transfigured into a truth logic of extended wholes and parts. The objectivist approach gives rise to yet two further and seemingly unrelated interpretations. In the hands of /realism /meanings as ideal entities are said to /exist /either as properties or moments in objects, or as entities somehow tied to objects. In the hands of /conceptualism /meanings as ideal entities are said to exist as psychological entities which image, picture, or represent objects numerically distinct from them. Conceptualism, however, continually slides into /idealism /and with this the realist interpretation of meaning in terms of the object (itself now psychological) is reenacted. In all of its varieties, objectivism misses meaning and thus misses the "parts and forms" essentially belonging to meaning.^43
In place of this, Husserl interprets the results of the logistic characterization of meaning in relation to "the typical characteristics of acts." Chapter Four will deal with these features at length. In order to set up that discussion and round out this one, let us note three more characteristics of meaning suggested by a phenomenology which is based on a logistic characterization of meaning.
much misunderstanding, speaks of them as species. If one wants to call a meaning a species, then it must be understood as a /species of acts, /not a species of objects:
The manifold singulars for the ideal-one meaning are naturally the corresponding act-moments of [the act of] meaning, the
/^43 Ibid./
EXPRESSION AND MEANING / 33
meaning-intentions. The meaning is related to the various acts of meaning just as the species redness is related to the slips of paper lying here which all "have" the same redness.^44
The meaning is /one, /the acts are /many; /the meaning is /identical /with itself, the acts are concrete /instances /of this self-identical meaning.
Investigation.^45 Individual speech-acts have a "content" or what Husserl calls a "semantic essence." The content consists of the "quality" of the act and the "matter" of the act. Setting aside an analysis of the quality, we discover that the matter of acts is, in fact, what Husserl meant when he spoke of meaning_1. He then goes on to interpret it as that through which or by means of which an act has a determinate reference to an object. As such it is a "presentation" /(Vorstellung). /Your presentation and my presentation "the present King of Kings" (but not the object or the act) are essentially identical: "Two presentations are in essence the same if exactly the same statements, and no other, can be made on the basis of either (taken alone, i.e., analytically) regarding the presented object."^46 It must be emphasized that this is not a reversion to conceptualism. /Vorstellungen, /as we have introduced them here, are not psychological concepts. Rather it is meaning_1 which interprets what we mean by "presentations." A meaning as an "abstract moment" or constituent of speech-acts is a presentation. In any case the move is clear: meanings_1 are interpreted as species of acts only in another act of ideating abstraction upon the matter (presentation) of the act.
/^44 fbid, /p. 100; Eng. trans., I, 330.
^45 Especially important in this connection is /ibid, /pp. 411-21; Eng. trans., II, 586-93.
/^46 Ibid /Bar Hillel's suggestion, therefore, that the only criterion by which Husserl could determine whether or not two meanings fit together is "a sort of unsophisticated grammatical intuition, which he hypostatized as insights into the realm of meaning" is incorrect. See his "Syntactical and Semantical Categories," /The Encyclopedia of Philosophy, /Ist ed., VIII, 58. There is always a continuity, even an interplay, for Husserl between criteria of identity and essential insight. As the later Husserl repeatedly emphasized, evidence is relative to a certain framework and to a specific set of interests.
34 / EXPRESSION AND MEANING
meaning. From the vantage point of the Fifth Investigation, we see that the priority of meaning_1 so boldly suggested earlier is itself accounted for. It is the "ideational abstraction" of the essence of the speech-act which "yields a 'meaning' in our ideal sense."^47 This process, however, is not studied in a significant way in the /Investigations./
The weaknesses of /Investigations /are made good by /Ideas I /and especially by the turn to genetic analysis in the 1920's. There the apparent naivetes of this position are corrected by a distinction between synchronic and diachronic analysis, and by a clearer understanding of the "reductions" and "attitudes" subtending various kinds of phenomenological analyses. It becomes clear that the precedence of meaning under consideration here is definable only from within a static viewpoint, only in terms of an orientation toward the "cognitive" content of the expression and only subsequent to a reflection thematizing it. But one must add that it is the acquisition of this insight which leads to a new consideration of meaning formations. The first step away from the position of the /Investigations /is a step into a transcendental analysis. As even the /Investigations /recognized, securing the ideality of meaning was only a starting point.^48 The ideality of meaning becomes an index for ever deepening analyses. But we must wait before moving on for we are far from completing our discussion of Husserl's logistic analysis.
^47 Husserl, /Logische Untersuchungen /(2nd ed.), H/2,417; Eng. trans., I, 590. ^48 Cf. /ibid., /11/1, 183; Eng. trans., I, 400. [DONN WELTON*
/The Origins of Meaning/
A CRITICAL STUDY OF THE
THRESHOLDS OF HUSSERLIAN
PHENOMENOLOGY, 1983 by Martinus Nijhoff Publishers, The Hague.]
Created Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου 2024
1.2. ΕΝΑΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ
Η πρώτη προσέγγιση του Husserl στην ανάλυση του νοήματος είναι μέσω αυτού που εμείς καλούμε έναν λογιστικό χαρακτηρισμό του νοήματος. Ένας λογιστικός χαρακτηρισμός είναι ένας που διακρίνει το νόημα από το σημείο και παίρνει τις διάφορες εκφράσεις ως ενδείξεις (tokens) διαφορετικών νοημάτων. Διακεκριμένες εκφράσεις σηματοδοτούν διαφορετικά νοήματα και τα διαφορετικά νοήματα εκφράζονται, ή καταρχήν μπορούν να εκφραστούν, με διαφορετικές εκφράσεις. Για τη λογιστική ανάλυση υπάρχει μια σχέση έκφρασης μεταξύ (α) των παραδειγματικών και συνταγματικών σχέσεων μεταξύ των εκφράσεων, και (β) των παραδειγματικών και συντακτικών αξόνων νοήματος. Σε ένα λογικά αυστηρό σύστημα, η σχέση μεταξύ των στοιχείων των (α) και (β) θα ήταν ισομορφική.
Ένας λογιστικός χαρακτηρισμός του νοήματος όχι μόνο εδραιώνει μια συσχέτιση μεταξύ νοήματος και έκφρασης· ζυγίζει επίσης το ένα με την άλλη. Το νόημα προσεγγίζεται πάντα μέσω της έκφρασης. Για αυτή την ανάλυση η έκφραση είναι ο μόνος δρόμος προς το νόημα. Μόλις η έκφραση γίνεται κατανοητή, ωστόσο, το νόημα γίνεται το «περιεχόμενο» της έκφρασης. Σημειώστε, ωστόσο, ότι εάν μια έκφραση απορριφθεί ως αμφίσημη (ambiguous) ή διφορούμενη (equivocal), αυτό γίνεται μόνο ενόψει άλλης έκφρασης που μπορεί να αποδώσει επαρκώς το νόημα. Για να διακρίνουμε ένα λογιστικό χαρακτηρισμό του νοήματος από αυτό που θα μιλήσουμε ως ένα αντιληπτικό χαρακτηρισμό του νοήματος, επιτρέψτε μας να μιλήσουμε για το έτσι χαρακτηρισμένο νόημα ως νόημα_1. Στο πρώτο μέρος αυτής της εργασίας θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με το νόημα_1, (διαβάζοντας το «1» ως το γράμμα 1, όχι τον αριθμό 1).
[29] Στο Ιδέες I Husserl τόνισε το γεγονός ότι ο δρόμος προς τη φαινομενολογία που άνοιξε με τις Έρευνες ήταν ένας δρόμος που περνάει από μια ανάλυση της έκφρασης και του νοήματος, όχι μέσω ανάλυσης της εμπειρίας και των αντιληπτικών αντικειμένων.^36 [^36 Ideen, I, 316.] Για την λογιστική ανάλυση των Ερευνών, υπάρχει ένα οντολογικό χάσμα μεταξύ νοήματος και αντιληπτικών αντικειμένων. Όχι μόνο είναι διαφορετικά τα κριτήρια ταυτότητας και όχι μόνο είναι δυνατόν να δοθεί μια ανάλυση του νοήματος που δεν είναι σε καμία περίπτωση μια ανάλυση αντιληπτικών αντικειμένων, αλλά ακόμη και οι οντότητες που προσδιορίζονται ανήκουν σε δύο διαφορετικές περιοχές, την περιοχή της ιδεατότητας και την περιοχή της πραγματικότητας. Ο Husserl υποστηρίζει αυτή τη θέση υποστηρίζοντας μια διάκριση μεταξύ του νοήματος και της αναφοράς μιας έκφρασης:
^37 Logische Untersuchungen (2η έκδ.), 11/1, 46; Eng. μτφρ., Ι, 287. πρέπει να σημειωθεί ότι δεν συμφωνούν όλοι οι ερμηνευτές ότι οι εκφράσεις «εκφράζουν» το νόημά τους. Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του, για παράδειγμα, ο Sokolowski δηλώνει «Ο Husserl παρατηρεί ότι είναι λάθος να λέμε ότι η έκφραση εκφράζει τη σημασία ή το νόημά της, επειδή μια έκφραση είναι ένα όλο που περιλαμβάνει το νόημα ως ένα από τα μέρη της· συνεχίζει λέγοντας ότι μια έκφραση πρέπει να θεωρείται ότι εκφράζει το αντικείμενο ή την κατάσταση πραγμάτων που αποβλέπουμε μέσω της έκφρασης.» Robert Sokolowski, Presence and Absence (Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 1978), σελ. 115. Συγκρίνετε, ωστόσο, δηλώσεις με το αντίθετο αποτέλεσμα στο Husserlian Meditations (Evanston, Illinois: Northwestern University Press, 1974), σελ. 113-114, 123.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Husserl λέει και τα δύο: «Μια γλωσσική ενότητα μπορεί να ονομάζεται έκφραση μόνο επειδή το νόημα που ανήκει σε αυτήν εκφράζεται» (Ideen I, 305). «Κάθε 'αποβλεπόμενο [αντικείμενο] ως τέτοιο'... εκφράζεται μέσω των 'νοημάτων'» (Ibid.). Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του Frege «ο νικητής της Ιένας» και «ο νικημένος του Βατερλώ», ο Χούσερλ εξηγεί: «το εκφρασμένο νόημα... είναι προφανώς διαφορετικό, αν και τα δύο αποβλέπουν το ίδιο αντικείμενο» (Logische Untersuchungen (2η έκδ.), 11/1, 47; Αγγλ. μτφρ., Ι, 287-88). Μετά πάλι διαβάζουμε: «Η δήλωση εκφράζει την αντίληψη, δηλ. εκφράζει αυτό που δίνεται στην αντίληψη» (Ibid., 11/2, 16; Αγγλ. μετάφρ., II, 681).
Αυτή η διαφορά μπορεί εύκολα να συμβιβαστεί διακρίνοντας δύο
κινήσεις στη μέθοδο του Husserl — παρόλο που τα κείμενα συχνά
Αυτή η αντίθεση υποδηλώνει την ακόλουθη απεικόνιση:
Νόημα: Εκφράζειν (Έκφραση) | Αναφέρειν (Αντικείμενο)
Εικ. 3—Έκφραση, νόημα και αντικείμενο
[30] Προς το παρόν ας αφήσουμε κατά μέρος μια συζήτηση για τον όρο «αντικείμενο»^38 και ας ερευνήσουμε τον όρο «νόημα». Τι ακριβώς είναι ένα νόημα; Είναι μια οντότητα (entity) ή είναι ένα κρυπτογράφημα (cipher), ένας δείκτης θέσης (place-marker) που μας παραπέμπει σε άλλα είδη αναλύσεων; Οι νόμοι που διέπουν τα νοήματα είναι ρυθμιστικοί ή συγκροτησιακοί; Τι είδους ανάλυση ταιριάζει στο νόημα; Απαιτεί η εξέταση του ειδικά εργαλεία ή μπορεί
^38 Θα ασχοληθούμε με την προβληματική έννοια του αποβλεπτικού αντικειμένου στο δεύτερο Κεφάλαιο. Για λόγους απλότητας και για να εισαγάγουμε έννοιες που θα είναι σημαντικές για εμάς στο Μέρος II, θα πάρουμε τα αντικείμενα της αντίληψης ως τις αναφορές των εκφράσεων. Αυτές οι αντιθέσεις είναι μόνο δοκιμαστικές και θα υποστούν σημαντική βελτίωση στο Δεύτερο και το Τρίτο Κεφάλαιο.
[31] να αντιμετωπιστεί με τις συνήθεις τεχνικές, ας πούμε, μιας συγκροτησιακής λογικής (constructive logic); Για να δώσουμε την πρώτη απάντηση του Husserl στα ερωτήματα αυτά, στα οποία εμείς θα επιστρέψουμε ξανά και ξανά σε όλο αυτό το έργο, ας μείνουμε μέσα τα όρια μιας λογιστικής ανάλυσης που δεν είναι ακόμη φαινομενολογική.^39 Το νόημα, σε αντίθεση με ένα αντιληπτικό αντικείμενο, καθορίζεται από τις Έρευνες με αυτόν τον τρόπο:
έννοια ότι μπορεί να γίνει ένα θέμα περαιτέρω κατηγόρησης (predication), και με την ισχυρή έννοια ότι μπορεί να γίνει αντικείμενο ειδητικής ενόρασης ή εποπτείας. «Αυτό που είναι το 'νόημα' μπορεί να μας δοθεί τόσο άμεσα όσο και το χρώμα και ο ήχος.»^40
αφηρημένη αλλά και μια ιδεατή οντότητα. «Ενιαία νοήματα ως τέτοια είναι ιδεατά αντικείμενα, είτε παρουσιάζουν αυτό που είναι καθολικό είτε αυτό που είναι ατομικό.»^41
εποπτεία, είναι είτε μη αναγώγιμα ή, στην περίπτωση των συντακτικά συνδυασμένων μονάδων, μπορούν να αποσυντεθούν σε μονάδες που είναι μη αναγώγιμες. «Τι είναι το νόημα δεν μπορεί να οριστεί περαιτέρω· είναι ένα περιγραφικό έσχατο.» «Ακριβώς όπως οι φαινομενολογικές [δηλαδή, περιγραφικές] διαφορές μεταξύ των εμφανιζόμενων ήχων μας δίνονται εναργώς, το ίδιο επίσης μας δίνονται οι διαφορές μεταξύ των νοημάτων.»^42
^39 Υποθέτουμε ότι η διάκριση μεταξύ νοήματος και αντικειμένου και, επιπλέον, η ανάλυση ορισμένων από τα χαρακτηριστικά του νοήματος μπορούν να γίνουν πριν από την έναρξη του φαινομενολογικού αναστοχασμού και της ανάλυσης. Αυτό προϋποθέτει ότι υπάρχει ένας «αναστοχασμός» ο οποίος μπορεί να γίνει από το εσωτερικό της φυσικής στάσης. Βλέπε Κεφάλαιο πέμπτο. Αυτό δεν προϋποθέτει, ωστόσο, ότι το νόημα που περιγράφεται έτσι δεν μπορεί να υποστεί περαιτέρω ερμηνεία. Δείτε παρακάτω.
^40 Logical Investigations (2η έκδ.), 11/1, 183; Αγγλ. μετάφρ., σελ. 400.
^41 Στο ίδιο, σελ. 111; Αγγλ. μετάφρ., σελ. 341.
^42 Στο ίδιο, σελ. 183; Αγγλ. μετάφρ., σελ. 400.
Κατά συνέπεια, τα νοήματα είναι μη αναγώγιμες, ιδεατές οντότητες. Μελετώντας τις παραλλαγές τους και τη μεταξύ τους σχέση σε προτάσεις, είναι δυνατό να τα διαφοροποιήσουμε το ένα από το άλλο, ξέχωρα και ανεξάρτητα από οποιοδήποτε ερώτημα αναφοράς ή από το εάν μπορούν να εφαρμοστούν τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Επιπλέον, ακόμη και όταν αυτά τα νοήματα ερμηνεύονται φαινομενολογικά ως συστατικά των ομιλιακών ενεργημάτων, περιγράφονται ως χαρακτηριστικά αποβλέποντων ενεργημάτων ξέχωρα από οποιοδήποτε ερώτημα [32] πλήρωσης (fulfillment) ή αντίληψης. Ας ολοκληρώσουμε τον απολογισμό εισάγοντας, με κάπως κρυπτικό τρόπο, το αποτέλεσμα του φαινομενολογικού αναστοχασμού πάνω στο νόημα.
Σύμφωνα με τις Έρευνες η λογιστική ανάλυση, που μόλις περιγράφηκε, μπορεί να ερμηνευθεί με δύο τρόπους: αντικειμενιστικά ή φαινομενολογικά. Αν ερμηνεύαμε τα νοήματα αντικειμενιστικά θα τα λαμβάναμε ως είδη ή ιδιότητες πραγματικών αντικειμένων. Οι ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των νοημάτων, καθώς και οι μορφές συνδυασμού τους, θα λαμβανόταν όλες ως αυστηρά ταυτόσημες με ενεργεία ή δυνάμει ομοιότητες, διαφορές και συνδυασμούς αντικειμένων. Εκ τούτου μια λογιστική ανάλυση του νοήματος θα μετατρεπόταν σε οντολογική ανάλυση, και η σημασιολογία και η σύνταξη θα μεταμορφώνονταν σε λογική αληθείας εκτεταμένων συνόλων και μερών. Η αντικειμενιστική προσέγγιση γεννά περαιτέρω δύο ακόμη, φαινομενικά ασύνδετες ερμηνείες. Στα χέρια του ρεαλισμού (realism) τα νοήματα ως ιδεατές οντότητες λέγεται ότι υπάρχουν είτε ως ιδιότητες ή στιγμές στα αντικείμενα είτε ως οντότητες που συνδέονται με κάποιο τρόπο με τα αντικείμενα. Στα χέρια του εννοιολογισμού (conceptualism) τα νοήματα ως ιδεατές οντότητες λέγεται ότι υπάρχουν ως ψυχολογικές οντότητες που απεικάζουν, εικονίζουν ή αναπαριστάνουν αντικείμενα αριθμητικά διακριτά από αυτά. Ο εννοιολογισμός, ωστόσο, συνεχώς διολισθαίνει στον ιδεαλισμό και με αυτό η ρεαλιστική ερμηνεία του νοήματος ως προς το αντικείμενο (το ίδιο τώρα ψυχολογικό) αναπαράγεται. Σε όλες τις ποικιλίες του, ο αντικειμενισμός (objectivism) χάνει το νόημα και έτσι χάνει τα «μέρη και τις μορφές» που ανήκουν ουσιαστικά στο νόημα.^43 [^43 Ibid.]
Στη θέση αυτού, ο Husserl ερμηνεύει τα αποτελέσματα του λογιστικού χαρακτηρισμού του νοήματος σε σχέση με «τα τυπικά χαρακτηριστικά των ενεργημάτων.» Το τέταρτο κεφάλαιο θα ασχοληθεί εκτενώς με αυτά τα χαρακτηριστικά. Για να οργανωθεί εκείνη η συζήτηση και να ολοκληρωθεί αυτή, ας σημειώσουμε άλλα τρία χαρακτηριστικά του νοήματος που προτείνονται από μια φαινομενολογία που βασίζεται σε έναν λογιστικό χαρακτηρισμό του νοήματος.
πολλές παρεξηγήσεις, μιλά για αυτά ως είδη (species). Αν κάποιος θέλει να καλέσει ένα νόημα ένα είδος, τότε πρέπει να γίνει κατανοητό ως είδος ενεργημάτων, όχι ένα είδος αντικειμένων:
Τα πολλαπλά ενικά για το ένα ιδεατό νόημα είναι φυσικά οι αντίστοιχες ενεργηματικές στιγμές του [ενεργήματος] του νοήματος, οι [33] αποβλέψεις νοήματος. Το νόημα σχετίζεται με τα διάφορα ενεργήματα του νοήματος ακριβώς όπως η ερυθρότητα του είδους σχετίζεται με τα χαρτάκια που βρίσκονται εδώ και «έχουν» όλα την ίδια ερυθρότητα.^44 [^44 ibid, σελ. 100; Αγγλ. μετάφρ., Ι, 330.]
Το νόημα είναι ένα, τα ενεργήματα είναι πολλά· το νόημα είναι ταυτόσημο με τον εαυτό του, τα ενεργήματα είναι συγκεκριμένες περιπτώσεις αυτού του ίδιου ταυτόσημου νοήματος.
Στοχασμό.^45 [^45 Ιδιαίτερα σημαντικό σε αυτή τη σχέση είναι το ibid, pp. 411-21; Αγγλ. μτφρ., II, 586-93.] Τα ατομικά ομιλιακά ενεργήματα έχουν ένα «περιεχόμενο» ή αυτό που ο Husserl αποκαλεί μια «σημασιολογική ουσία» ("semantic essence"). Το περιεχόμενο αποτελείται από την «ποιότητα» του ενεργήματος και την «ύλη» του ενεργήματος. Παραμερίζοντας μια ανάλυση της ποιότητας, ανακαλύπτουμε ότι το θέμα των ενεργημάτων είναι, στην πραγματικότητα, αυτό που εννοούσε ο Husserl όταν μίλησε για νόημα_1. Στη συνέχεια συνεχίζει με την ερμηνεία του ως αυτό μέσω του οποίου ή με το οποίο ένα ενέργημα έχει μια προσδιορισμένη αναφοράς σε ένα αντικείμενο. Ως τέτοιο είναι μια «παράσταση» (Vorstellung). Η παράσταση σας και η παράστασή μου «ο παρών Βασιλιάς των Βασιλέων» (αλλά όχι το αντικείμενο ή το ενέργημα) είναι ουσιαστικά ταυτόσημες: «Δύο παραστάσεις είναι στην ουσία ίδιες αν ακριβώς οι ίδιες δηλώσεις, και καμία άλλη, μπορούν να γίνουν με βάση τη μία ή την άλλη (λαμβανόμενη μόνη, δηλ. αναλυτικά) σχετικά με το αντικείμενο που παρουσιάζεται.»^46 Πρέπει να τονιστεί ότι δεν πρόκειται για επιστροφή στον εννοιολογισμό. Οι Vorstellungen (παραστάσεις), όπως τις έχουμε εισαγάγει εδώ, δεν είναι ψυχολογικές έννοιες. Είναι μάλλον το νόημα_1 που ερμηνεύει αυτό που εννοούμε με «παραστάσεις». Ένα νόημα ως μια «αφηρημένη στιγμή» ή συστατικό των ομιλιακών ενεργημάτων είναι μια παράσταση. Σε κάθε περίπτωση η κίνηση είναι ξεκάθαρη: τα νοήματα_1 ερμηνεύονται ως είδη ενεργημάτων μόνο σε ένα άλλο ενέργημα ιδεατικής αφαίρεσης επί του θέματος (παράσταση) του ενεργήματος.
^46 Ibid Η πρόταση του Bar Hillel, λοιπόν, ότι το μόνο κριτήριο με το οποίο ο Husserl μπορούσε να προσδιορίσει αν ταιριάζουν ή όχι δύο νοήματα μαζί είναι «ένα είδος απλοϊκής γραμματικής εποπτείας, που υποστασιοποίησε ως ενοράσεις στη σφαίρα του νοήματος», είναι εσφαλμένη. Βλ τις «Συντακτικές και Σημασιολογικές Κατηγορίες,» The Encyclopedia of Philosophy, 1st ed., VIII, 58. Υπάρχει πάντα μια συνέχεια, ακόμη και μια αλληλεπίδραση, για τον Husserl μεταξύ κριτηρίων ταυτότητας και της ουσιαστικής ενόρασης. Όπως τόνισε επανειλημμένα ο μεταγενέστερος Husserl, η ενάργεια είναι σχετική με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και με ένα συγκεκριμένο σύνολο ενδιαφερόντων.
[34]
νοήματος. Από τη σκοπιά της Πέμπτης Έρευνας, βλέπουμε η προτεραιότητα του νοήματος_1 που προτάθηκε τόσο τολμηρά νωρίτερα να λαμβάνεται υπόψη. Είναι η «ιδεατική αφαίρεση» ("ideational abstraction") της ουσίας του ομιλιακού ενεργήματος το οποίο «αποδίδει ένα 'νόημα' με την ιδεατή μας έννοια.»^47 Αυτή η διαδικασία, ωστόσο, δεν μελετάται με σημαντικό τρόπο στις Έρευνες. [^47 Husserl, Logical Investigations (2nd ed.), H/2,417; Αγγλ. μεταφρ., Ι, 590.]
Οι αδυναμίες των Ερευνών καλύπτονται από τις Ιδέες I και ειδικά από τη στροφή στη γενετική ανάλυση τη δεκαετία του 1920. Εκεί οι φαινομενικές αφέλειες αυτής της θέσης διορθώνονται με μια διάκριση μεταξύ της συγχρονικής και της διαχρονικής ανάλυσης, και με μια σαφέστερη κατανόηση των «αναγωγών» και των «στάσεων» που υπόκεινται σε διάφορα ειδών φαινομενολογικών αναλύσεων. Γίνεται σαφές ότι η προτεραιότητα του νοήματος που εξετάζεται εδώ μπορεί να οριστεί μόνο μέσα από μια στατική άποψη, μόνο ως προς τον προσανατολισμό προς το «γνωστικό» περιεχόμενο της έκφρασης και μόνο μετά από έναν αναστοχασμό που το θεματοποιεί. Πρέπει όμως να προσθέσουμε ότι είναι η απόκτηση αυτής της ενόρασης που οδηγεί σε μια νέα θεώρηση των σχηματισμών νοήματος. Το πρώτο βήμα μακριά από τη θέση των Ερευνών είναι ένα βήμα προς μια υπερβατολογική ανάλυση. Όπως ακόμη και οι Έρευνες αναγνώρισαν, η εξασφάλιση της ιδεατότητας του νοήματος ήταν μόνο μια αφετηρία.^48 Η ιδεατότητα του νοήματος γίνεται δείκτης για συνεχώς βαθύτερες αναλύσεις. Εμείς όμως πρέπει να περιμένουμε πριν προχωρήσουμε γιατί απέχουμε πολύ από το να ολοκληρώσουμε τη συζήτησή μας της λογιστικής ανάλυσης του Husserl.
^48 Βλ. ibid., 11/1, 183; Αγγλ. μετάφρ., Ι, 400.
[DONN WELTON
/The Origins of Meaning/
A CRITICAL STUDY OF THE
THRESHOLDS OF HUSSERLIAN
PHENOMENOLOGY, 1983 by Martinus Nijhoff Publishers, The Hague.]
Created Κυριακή 01 Δεκεμβρίου 2024
During the period he was engrossed in the /Philosophy of Arithmetic/,
Husserl shared the uncritical assumption of psychologism that the ground
of the world was pre-given. Soon the /Prolegomena to Pure Logic /marked
a decisive turn toward grounding all experience on the new principle of
transcendental subjectivism. In its purely meaning-conferring function,
transcendental subjectivity is said to be independent of, or prior to,
the world. This means that transcendental subjectivity has as its
correlate no longer the “mundane” world, which Husserl suspended by
“transcendental reduction,” but the realm of pure idealities. This
“artificial” realm is carved out, as it were, at the “interface” of
subject and object, and its “residents” are judgments consisting of
unities of ideal meanings. “Pure logic” deals exclusively with the
judgments of this sort. For instance, the number 7 is such an ideality,
totally independent of whether it “exists” in somebody’s mind
(representation) or not. But while the proposition 5 + 2 = 7 is true as
a judgment within the realm of pure ideality, the big question Husserl
had to ask was about how this meaning /emerges, /i.e., how this meaning
relates itself to objects.
Husserl developed this unique method of observing the correlated aspects of act and the act object, or the “experiencing consciousness” and the “experienced content,” systematically in the fifth investigation of the /Logical Investigations. /Under the title “intentional analysis,” it opened a vast field of phenomenological inquiry, clarifying the intricate nature of /meaning /and the structure of intentional /acts /without metaphysical or epistemological presuppositions. Of course meanings in their ordinary occurrence are not themselves objects or things meant. They only help us to mean objects in order to decide /as what /or in what capacity we mean them. But this approach enables us to make another important distinction, one that obtains between the meaning merely intended and the meaning fully carried out. When I say “it rains,” I may be expressing only an “empty” intention which remains “unfulfilled” until I actually look out and perceive raindrops coming down. It is through my direct /intuition/, the basic model of which is /visual perception /(/Anschauung/) that the “intended” or “anticipated” meaning of the expression is fully carried out.
Besides striving for outward expression and thus seeking the fulfillment of meaning through perceptual experience, there is yet another distinctive feature of intentionality which Husserl exhibited as the /referring /function. “Each expression not merely says something, but says it /of /something: it not
^19 /LI/, I, translator’s introduction, 5.
16
/KAH KYUNG CHO/
only has a meaning, but /refers to /certain objects.”^20 Hitherto, most
theories of meaning were imbued with behavioristic categories and began
with a prejudice against the mental or inner sphere of consciousness.
They discredited the mental and closed off the inner domain for not
meeting the criteria of public verifiability. Hence all talk about
intentional acts and their unity in a central, meaning-conferring
subjectivity was an anathema to them. However, failure to look at both
sides of intentional correlation, all too common among philosophical
positions which Husserl labeled “naturalism,” can result in many
different forms of “abridgement” of reality.
Philosophy of language also talks about “referring,” but only as a
logical feature in sentences with such verbs as “believe,” “think” or
“hope.” This linguistically modified version of intentionality may have
avoided the charges of mentalism, but it has also obscured the
object-referring functions by reducing the intentional act to the
linguistic act. For Husserl, of course, all linguistic acts must be
treated as a subset of intentional acts, and not the other way around.
Hence a more substantially motivated defense of intentionality may be
required to resolve the tensions that have surfaced in the wake of the
contact between phenomenology and linguistic philosophy. For the time
being, though, the question remains whether those who disavow the mental
are not actually forfeiting the more important thing they are supposed
to be guarding, namely, the language as a meaningful, /living
/experience. Language in its meaningful use is more than a correct
naming and communicating within the rule-bound circuit of language game.
A computer or word machine can perform such functions just as well as a
human speaker. Beyond this verbally precise, but in essence mechanical
performance, there has to be the process of human understanding—of the
situation that is spread over time and space. This spatio-temporal
horizon is the /world /in which we live, and for which Husserl
introduced the uniquely resonant term “life-world.”
Intentional correlation is neither a causal connection between thought and object, nor a subset of the traditional category of “relation,” as contradistinguished from the category of “substance.” Husserl’s phenomenology was viewed in the beginning by some as a “third” approach, as an attempt to steer a middle course to avoid the insoluble standoff between idealism and realism, or subjectivism and objectivism. His theory of act-object correlation may have seemed especially to fit into this non-committal, neutral standpoint. The truth of the matter, though, is that Husserl’s is an admittedly most
^20 /LI, /I, 287.
/HISTORY AND SUBSTANCE OF /LOGICAL INVESTIGATIONS 17
radical form of “subjectivism.” The transcendental subjectivity is a /mode of thinking /which hovers watchfully over both the subject and object and registers the exchange between the two poles. It is a higher court, to which the subject in our ordinary sense, the “mundane” subjectivity, is subordinated. To put it paradoxically, it is the function of transcendental subjectivity to go against itself, insofar as the mundane subjectivity, which is only its “lower gear mode,” is trapped in false subjectivations. These are of psychologistic origin, but Husserl would also frequently use the epithet “natural” or “naturalistic.” The radicalism in this context means therefore the thoroughness in the methodical freeing of the system of correlation from such naturalistic misconceptions.
In spite of often effective illustrations like this, the significance of subjectivity in general and of the correlational thinking in particular has been a notoriously unappreciated part of Husserl’s message. Little wonder that Husserl sought to prop up a little family tree to hint at the affinity of his views with those of some well-known historical figures. Interestingly, he named Socrates and Sophists among them, though it is questionable whether Husserl could ever have successfully mustered the support from the rank of ancient philosophers. Of course idealisms of all varieties, including the Berkeleyan dogmatic idealism, always insisted on the prerogative of subjective principles. Even British Empiricism, to which Husserl frequently referred as having anticipated the phenomenological insight, can be credited
^21 Konrad Lorenz, /Der Abbau des Menschlichen /(Munich: Piper Verlag, 1983), 88 f.
18
/KAH KYUNG CHO/
with the discovery of the correlational structure of our experience. For the empiricist theory of knowledge since Locke recognized perception as the sole source of knowledge, or sole access to reality. This means, translated into Husserl’s language, none other than the intentional correlation obtaining between subject and object. But after the roll call, Husserl would invariably dismiss all of those on the list for having fallen short of a true methodological breakthrough. What is it then that makes Husserl’s restatement of basically the same discovery so radically different?
Reviewing the widely misunderstood sense of his /subjective /principle, Husserl points out that it is “naïve to stop at the subject-object correlation conceived in the anthropological, mundane manner and to misinterpret what was shown phenomenologically in my first writings as belonging to this correlation.”^22 He further backtracks to the early stages of his research to clarify how his “subjective” principle had encountered misunderstanding. At the time when the /Logical Investigations/ was in the making, the most widespread form of “naturalism” Husserl had to confront was “psychologism”. It was a theory subscribed to by philosophers such as Mill, Lange and Sigwart who took psychology as the foundational science upon which entire fields of philosophy—logic, ethics, esthetics and epistemology—depended. Their belief that all logical concepts and propositions are at bottom psychological constructs was further buttressed by the laboratory psychology of Wilhelm Wundt. According to Wundt, if there is something that can be called laws that govern our thought, such laws can only be established empirically through observation, experiment and induction. When we judge, for instance, 3 + 2 = 5, we conceive of objects so judged as being merely objects of presentation, in which they are all alike, and we also conceive of them as being held together in the mind of someone, although it does not matter in whose. Both in substance and name, Husserl’s /Prolegomena to Pure Logic /was a refutation of this brand of psychologism that traces the origin of concepts and logical laws to empirical psychology.
Thus when the /Logical Investigations /first reached the public, it was received not so much on the strength of Husserl’s own presentation of “pure logic” as on the effectiveness of his refutation of what stood opposite to such logic, namely, /psychologism/. In other words, his successful refutation of the prevailing psychologism had, for some time, the effect of overshadowing Husserl’s own, more important messages. Besides causing difficulty for the proper understanding of his message on the new method, it gave the erroneous impression that Husserl was opposed to the science of psychology as a whole.
But not to be forgotten, in the first place, was the fact of Husserl’s own commitment to psychologism during the period of /Philosophy of Arithmetic/. What troubled him most at that time was the ontological status of /number/. He approached this question initially from a psychological point of view, in
^22 /Crisis/, §72, 262.
/HISTORY AND SUBSTANCE OF /LOGICAL INVESTIGATIONS 19
the belief that number has its origin in our real psychic life. In fact,
such reference to psychic acts was considered to be indispensable during
Husserl’s time. But stimulated by Frege’s criticism, Husserl opened his
eyes to recognize the ideality of number whose meaning is true
independently of psychic connections.
In the second place, however, Husserl’s basic philosophical instinct prevented him from renouncing psychologism altogether. Before long he made the unique choice of keeping the “dual mode” of description, i.e., doubling in psychological and logical analysis. This meant that even an ideal entity like number still had to be questioned and justified with regard to its mode of “givenness.” What emerged in response to this question was none other than the theory of intentional /act/. Just as perception involves the two sides of being the “perceived object” and the “perceiving act,” so also is number a “collected unit” (/collectivium/) on the one hand, and the act of collecting (/collection/) on the other. Without the latter, number would be an abstraction, with its mode of givenness remaining as vague as the derivation of Plato’s /Ideas/. Thus Husserl continued to maintain the closest possible linkage to the science of psychology, once it has been cleansed of its “naturalistic” prejudices. Transcendental phenomenology and transcendental psychology were no longer two separate disciplines.
The anthropological, mundane variety of correlation, Husserl warned, should not be confused with the transcendental-phenomenological sort. But why was this warning necessary? Is it not true that people are not likely to suffer any such confusion simply because they know only one type of correlation, namely, what Husserl just labeled as anthropological and mundane? Indeed, as Husserl saw it, this was the extent to which people were lulled into denying the existence of the problem. Surely Husserl’s warning was meant also for advanced students and fellow phenomenologists alike, some of whom have followed him very closely, though not beyond the “paradox.” Husserl had to realize that this denial mode was spread not only among the relative newcomers to phenomenology. Not only philosophers of different schools, but many fellow phenomenologists have parted company with him on the issue of his obsessive radicalization of the method of reduction. Despite the claim for rigorous scientific grounding of all knowledge, there is what we may call Husserl’s own unexplained paradox. It may be the old question about the beginning of philosophy, which, however, Husserl did not precisely ground /in /philosophy. It was more like a “leap” into philosophy from some other origin. And yet he was known to disavow metaphysics, and swear to the life world as the “universal ground” for the
20
/KAH KYUNG CHO/
genesis of all real and possible meanings. We direct the following question to Husserl:^23
If the life-world, the real world in which both philosophers and non philosophers have their basis of living, is also the only basis out of which not merely the higher order science, but the highest wisdom of philosophy emerges, how is it that Husserl was motivated to perform /epoche/, and put this world out of commission, so as to newly ground its meaning? Where is the origin of his /freedom /to sever himself from this all-inclusive source of evidence? Where is the origin of insight for another, holier and healthier world, as distinct from this crisis-ridden, mundane world? Could he have possibly drawn the lesson from a source other than this one precious planet? When most other philosophers could not perform this leap into Reason, he had the /faith /to risk this leap. For, after all, Reason was the only thing in which he believed.
Husserl was convinced that the powerful spell of natural attitude that takes everything as self-evident had to be broken in order to see the paradox of the subject-object correlation under a new light. The paradox, to quote this time in Husserl’s own words, consists in the fact “that man (or mankind in his communal life) is subjectivity /for /the world and at the same time is supposed to be /in /it in an objective and worldly manner.”^24 The word “/for /the world” means, we should know this by now, standing over against it in the mode of “disengagement” from it, thus signaling we are actually going against it, not accepting it at its face value. He was also convinced that this was not a real paradox, but could be resolved by shifting our stance, like changing the gear in our driving.
In sum, the single most difficult issue on which even some stalwart supporters of Husserl have failed him was his quest of the absolute origin in philosophy through recourse to transcendental reduction. Mercifully, the /Logical Investigations /did not have yet to pin anybody down to this hot spot. Little wonder that people, especially the more analytically minded, felt more comfortable with the earlier Husserl.
^23 The question is our own formulation. Werner Marx raised a similar question, but it was not in the specific context of the problem of correlation as we developed it here. See W. Marx, “Vernunft und Lebenswet,” in /Hermeneutik und Dialektik/, ed. R. Bubner, K. Kramer, R. Wiehl (Tübingen: J.C.B. Mohr 1970), 224 ff.
^24 /Crisis, /262, my emphasis.
[Kah Kyung CHO, History and Substance of Husserl’s /Logical Investigations/ in HUSSERL’S /LOGICAL INVESTIGATIONS/ IN THE NEW CENTURY: WESTERN AND CHINESE PERSPECTIVES edited by KWOK-YING LAU and JOHN J. DRUMMOND, 2007, Springer]
Created Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2024
Την περίοδο που ήταν απορροφημένος με τη Φιλοσοφία της Αριθμητικής,
ο Husserl συμμεριζόταν την άκριτη υπόθεση του ψυχολογισμού ότι το θεμέλιο
του κόσμου ήταν προ-χορηγημένο. Σύντομα τα Προλεγόμενα στην Καθαρή Λογική σημείωσαν
μια αποφασιστική στροφή προς τη θεμελίωση όλης της εμπειρίας στη νέα αρχή του
υπερβατολογικού υποκειμενισμού. Στην καθαρά νοηματοδοτική λειτουργία της,
η υπερβατολογική υποκειμενικότητα λέγεται ότι είναι ανεξάρτητη ή προγενέστερη από
τον κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι η υπερβατολογική υποκειμενικότητα έχει ως
σύστοιχό της όχι πλέον τον «κοσμικό» κόσμο (“mundane” world), τον οποίο ανέστειλε ο Husserl με την
«υπερβατολογική αναγωγή», αλλά την επικράτεια των καθαρών ιδεατοτήτων. Αυτή
η «τεχνητή» επικράτεια είναι χαραγμένη, ούτως ειπείν, στη «διεπαφή» του
υποκειμένου και του αντικειμένου, και οι «κάτοικοι» της είναι κρίσεις που αποτελούνται από
ενότητες ιδεατών νοημάτων. Η «καθαρή λογική» ασχολείται αποκλειστικά με
κρίσεις αυτού του είδους. Για παράδειγμα, ο αριθμός 7 είναι μια τέτοια ιδεατότητα,
εντελώς ανεξάρτητη από το αν «υπάρχει» στο νου κάποιου
(αναπαράσταση) ή όχι. Αλλά ενώ η πρόταση 5 + 2 = 7 είναι αληθής ως
μια κρίση μέσα στη σφαίρα της καθαρής ιδεατότητας, το μεγάλο ερώτημα που ο Husserl
έπρεπε να ρωτήσει ήταν για το πώς αυτό το νόημα αναδύεται, δηλαδή, πώς αυτό το νόημα
σχετίζεται με αντικείμενα.
Ο Husserl ανέπτυξε αυτή τη μοναδική μέθοδο παρατήρησης των συσχετισμένων πτυχών
του ενεργήματος και του αντικειμένου του ενεργήματος, ή της
Εκτός από την προσπάθεια για εξωτερική έκφραση και επομένως για αναζήτηση της πλήρωσης
του νοήματος μέσω της αντιληπτικής εμπειρίας, υπάρχει ακόμη ένα άλλο
διακριτικό χαρακτηριστικό της αποβλεπτικότητας που ο Husserl επέδειξε ως την
αναφορική λειτουργία. «Κάθε έκφραση όχι απλώς λέει κάτι, αλλά
το λέει για κάτι: δεν
[16]
έχει απλά νόημα, αλλά αναφέρεται σε ορισμένα αντικείμενα.»^20
[^20 LI, I, 287.]
Μέχρι τώρα, οι περισσότερες
θεωρίες του νοήματος εμποτίστηκαν με συμπεριφοριστικές κατηγορίες και ξεκίνησαν
με μια προκατάληψη ενάντια στη νοητική ή εσωτερική σφαίρα της συνείδησης.
Απαξίωσαν το νοητικό και απέκλεισαν τον εσωτερικό τομέα επειδή δεν
πληρεί τα κριτήρια της δημόσιας επαληθευσιμότητας. Έτσι κάθε λόγος για
αποβλεπτικά ενεργήματα και της ενότητάς τους σε μία κεντρική, νοηματοδοτούσα
υποκειμενικότητα ήταν ένα ανάθεμα για αυτούς. Ωστόσο, αποτυχία να δούμε και τις δύο
πλευρές της αποβλεπτικής συστοιχίας, κάτι πολύ κοινό μεταξύ των φιλοσοφικών
θέσεων που ο Husserl ονόμασε «νατουραλισμό», μπορεί να οδηγήσει σε πολλές
διαφορετικές μορφές «περιορισμού»/«συντετμημένης εκδοχής» (“abridgement”) της πραγματικότητας.
Η φιλοσοφία της γλώσσας μιλά επίσης για «αναφορά», αλλά μόνο ως ένα
λογικό χαρακτηριστικό σε προτάσεις με ρήματα όπως «πιστεύω», «σκέφτομαι» ή
«ελπίζω.» Αυτή η γλωσσικά τροποποιημένη εκδοχή της αποβλεπτικότητας μπορεί να έχει
αποφύγει τις κατηγορίες της νοησιαρχίας (mentalism), αλλά έχει επίσης συσκοτίσει τις
λειτουργίες αναφοράς σε αντικείμενα, ανάγωντας το αποβλεπτικό ενέργημα στο
γλωσσικό ενέργημα. Για τον Husserl, φυσικά, όλα τα γλωσσικά ενεργήματα πρέπει να
αντιμετωπίζονται ως υποσύνολο των αποβλεπτικών ενεργημάτων και όχι το αντίστροφο.
Ως εκ τούτου, για την επίλυση των εντάσεων που έχουν εμφανιστεί στον απόηχο της
επαφής μεταξύ φαινομενολογίας και γλωσσικής φιλοσοφίας,
μπορεί να απαιτείται μια πιο ουσιαστικά παρακινούμενη υπεράσπιση της αποβλεπτικότητας.
Για την ώρα,
όμως, παραμένει το ερώτημα αν αυτά που αποκηρύσσουν το νοητικό
στην πραγματικότητα δεν χάνουν το πιο σημαντικό πράγμα που υποτίθεται
ότι φυλάσσουν, δηλαδή, τη γλώσσα ως μια σημαίνουσα, ζωντανή
εμπειρία. Η γλώσσα στην ουσιαστική χρήση της είναι κάτι παραπάνω από σωστή
ονομασία και επικοινωνία μέσα στο δεσμευμένο από κανόνες κύκλωμα του γλωσσικού παιχνιδιού.
Ένας υπολογιστής ή μια μηχανή λέξεων μπορεί να επιτελέσει τέτοιες λειτουργίες εξίσου καλά με έναν
ανθρώπινο ομιλητή. Πέρα από αυτή τη λεκτικά ακριβή, αλλά στην ουσία μηχανική
επιτέλεση, πρέπει να υπάρχει η διαδικασία της ανθρώπινης κατανόησης — της
κατάστασης που απλώνεται στο χρόνο και στο χώρο. Αυτό ο χωροχρονικός
ορίζοντας είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, και για τον οποίο ο Husserl
εισήγαγε τον μοναδικά ηχηρό (resonant) όρο «βιόκοσμος».
Η αποβλεπτική συστοιχία δεν είναι ούτε μια αιτιώδης σύνδεση μεταξύ της σκέψης
και του αντικειμένου, ούτε υποσύνολο της παραδοσιακής κατηγορίας της «σχέσης», όπως
διακρίνεται από την κατηγορία της «υπόστασης».
Η φαινομενολογία του Χουσερλ θεωρήθηκε στην αρχή από ορισμένα ως μια «τρίτη» προσέγγιση,
ως μια προσπάθεια να κατευθύνει σε μια μέση πορεία για να αποφευχθεί η άλυτη αντιπαράθεση
μεταξύ ιδεαλισμού και ρεαλισμού ή υποκειμενισμού και αντικειμενισμού.
Η θεωρία του της συστοιχίας ενέργημα-αντικείμενο μπορεί να φαινόταν ιδιαίτερα κατάλληλη
για αυτή τη μη δεσμευτική, ουδέτερη στάση. Η αλήθεια του θέματος, όμως,
είναι ότι ο υποκειμενισμός του Husserl είναι ομολογουμένως μια πιο
[17]
ριζοσπαστική μορφή «υποκειμενισμού». Η υπερβατολογική υποκειμενικότητα είναι ένας
τρόπος σκέψης που αιωρείται προσεκτικά τόσο πάνω από το υποκείμενο όσο και το
αντικείμενο και καταγράφει την ανταλλαγή μεταξύ των δύο πόλων. Είναι ένα υψηλότερο
δικαστήριο, στο οποίο το υποκείμενο με τη συνηθισμένη μας έννοια, η «εγκόσμια» (“mundane”)
υποκειμενικότητα, υποτάσσεται. Για να το θέσω παράδοξα, είναι η
λειτουργία της υπερβατολογικής υποκειμενικότητας να πάει κόντρα στον εαυτό της, στο βαθμό που
η εγκόσμια υποκειμενικότητα, η οποία είναι μόνο η
^21 Konrad Lorenz, Der Abbau des Menschlichen (Μόναχο: Piper Verlag, 1983), 88 επ.
Παρά τις συχνά αποτελεσματικές απεικονίσεις όπως αυτή, η σημασία της υποκειμενικότητας γενικά και η συστοιχιακή σκέψη ειδικότερα ήταν ένα μέρος του μηνύματος του Husserl που δεν έχει σε μεγάλο βαθμό εκτιμηθεί. Δεν είναι να απορεί κανένα που ο Χούσερλ προσπάθησε να στήσει ένα μικρό γενεαλογικό δέντρο για να υποδείξει τη συγγένεια των απόψεών του με αυτές ορισμένων γνωστών ιστορικών προσωπικοτήτων. Είναι ενδιαφέρον ότι ανάμεσά τους κατονόμασε τον Σωκράτη και τους Σοφιστές, αν και είναι αμφίβολο αν ο Husserl θα μπορούσε ποτέ να εξασφαλίσει την υποστήριξη από την τάξη των αρχαίων φιλοσόφων. Φυσικά ιδεαλισμοί όλων των ποικιλιών, συμπεριλαμβανομένου του Μπερκελιανού δογματικού ιδεαλισμού, επέμεναν πάντα στο προνόμιο των υποκειμενικών αρχών. Ακόμη και ο βρετανικός εμπειρισμός, στον οποίο ο Husserl συχνά αναφερόταν ότι προέβλεψε τη φαινομενολογική ενόραση, μπορεί να πιστωθεί
18
/KAH KYUNG CHO/
με την ανακάλυψη της συστοιχιακής δομής της εμπειρίας μας. Καθώς η εμπειριστική θεωρία της γνώσης από τον Λοκ αναγνώρισε την αντίληψη ως τη μοναδική πηγή γνώσης, ή τη μοναδική πρόσβαση στην πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει, μεταφρασμένο στη γλώσσα του Husserl, τίποτα άλλο από την αποβλεπτική συστοιχία μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου. Αλλά μετά την απαρίθμηση, ο Husserl θα απέρριπτε χωρίς εξαίρεση όλους αυτούς που ήταν στη λίστα, θεωρώντας ότι απέτυχαν μιας πραγματικής μεθοδολογικής τομής. Τι είναι αυτό τότε που κάνει την επαναδιατύπωση της ίδιας ανακάλυψης από τον Husserl τόσο ριζικά διαφορετική;
Ανασκοπώντας την ευρέως παρεξηγημένη έννοιά του της υποκειμενικής αρχής, ο Husserl επισημαίνει ότι είναι «αφελές να σταματάς στη συστοιχία υποκείμενο-αντικείμενο όπως αυτή νοείται με ανθρωπολογικό, εγκόσμιο τρόπο και να παρερμηνεύεις αυτό που φάνηκε φαινομενολογικά στα πρώτα μου γραπτά ως ανήκον σε αυτή τη συστοιχία.»^22 Ο ίδιος ανατρέχει περαιτέρω στα πρώιμα στάδια της έρευνάς του για να διευκρινίσει πώς η «υποκειμενική» αρχή του υπέστη παρερμηνείας. Την ώρα που οι Λογικές Έρευνες ήταν σε εξέλιξη, η πιο διαδεδομένη μορφή «νατουραλισμού» που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο Χούσερλ ήταν ο «ψυχολογισμός». Ήταν μια θεωρία συνυπογεγραμμένη από φιλοσόφους όπως οι Mill, Lange και Sigwart που θεώρησαν την ψυχολογία ως τη θεμελιώδης επιστήμη από την οποία ολόκληρα πεδία της φιλοσοφίας -- λογική, ηθική, αισθητική και γνωσιολογία -- εξαρτιόταν. Η πεποίθηση τους ότι όλες οι λογικές έννοιες και προτάσεις είναι κατά βάση ψυχολογικές κατασκευές υποστηρίχθηκε περαιτέρω από την εργαστηριακή ψυχολογία του Wilhelm Wundt. Σύμφωνα με τον Wundt, αν υπάρχει κάτι που μπορούν να ονομαστούν νόμοι που διέπουν τη σκέψη μας, τέτοιοι νόμοι δεν μπορούν παρά να τεκμηριωθούν εμπειρικά μέσω της παρατήρησης, του πειράματος και της επαγωγής. Όταν κρίνουμε, για παράδειγμα, 3 + 2 = 5, αντιλαμβανόμαστε αντικείμενα που κρίνονται έτσι ως απλώς αντικείμενα παρουσίασης, στην οποία είναι όλα ίδια, και τα αντιλαμβανόμαστε επίσης ως συγκρατημένα μαζί στο νου κάποιου, αν και δεν έχει σημασία ποιου. Τόσο επί της ουσίας όσο και κατ' όνομα, τα Προλεγόμενα στην Καθαρή Λογική του Husserl ήταν μια διάψευση αυτού του είδους ψυχολογισμού που ανιχνεύει την προέλευση των εννοιών και των λογικών νόμων στην εμπειρική ψυχολογία.
^22 Crisis, §72, 262.
Έτσι, όταν οι Λογικές Έρευνες έφτασαν για πρώτη φορά στο κοινό, δεν έγιναν δεκτές τόσο πολύ λόγω της παρουσίασης του ίδιου του Husserl της «καθαρής λογικής», όσο εξαιτίας της αποτελεσματικότητας της διάψευσης αυτού που αντιστεκόταν σε μια τέτοια λογική, δηλαδή, του ψυχολογισμού. Με άλλα λόγια η επιτυχής διάψευση του επικρατούντος ψυχολογισμού είχε, για κάποιο διάστημα, το αποτέλεσμα της επισκίασης των πιο σημαντικών μηνυμάτων του ίδιου του Husserl. Εκτός του ότι προκαλεί δυσκολία στη σωστή κατανόηση του μηνύματός του σχετικά με τη νέα μέθοδο, έδωσε την εσφαλμένη εντύπωση ότι ο Husserl ήταν σε αντίθεση με την επιστήμη της ψυχολογίας στο σύνολό της.
Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε, καταρχήν, το γεγονός της δέσμευσης του Χούσερλ με τον
ψυχολογισμό κατά την περίοδο της Φιλοσοφίας της Αριθμητικής.
Αυτό που τον προβλημάτιζε περισσότερο εκείνη την εποχή ήταν το οντολογικό
στάτους του αριθμού. Προσέγγισε αυτό το ερώτημα αρχικά από μια
ψυχολογική στάση, με
[19]
την πεποίθηση ότι ο αριθμός έχει την προέλευσή του στην πραγματική ψυχική μας ζωή. Στην πραγματικότητα,
μια τέτοια αναφορά σε ψυχικά ενεργήματα θεωρείτο απαραίτητη κατά τη διάρκεια
της εποχής του Χούσερλ. Όμως, υποκινούμενος από την κριτική του Frege, ο Husserl άνοιξε τα
μάτια του και αναγνώρισε την ιδεατότητα του αριθμού του οποίου το νόημα είναι αληθινό
ανεξάρτητα από ψυχικές συνδέσεις.
Από την άλλη, ωστόσο, το βασικό φιλοσοφικό ένστικτο του Husserl τον εμπόδισε να απαρνηθεί εντελώς τον ψυχολογισμό. Σύντομα έκανε τη μοναδική επιλογή να διατηρήσει τη «διπλή μέθοδο» περιγραφής, δηλ. τον διπλασιασμό σε ψυχολογική και λογική ανάλυση. Αυτό σήμαινε ότι ακόμη και μια ιδεατή οντότητα όπως ο αριθμός έπρεπε ακόμα να ερωτηθεί και να δικαιολογηθεί όσον αφορά τον τρόπο της «χορήγησης» της. Αυτό που προέκυψε ως απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν ήταν τίποτα άλλο από τη θεωρία του αποβλεπτικού ενεργήματος. Οπως η αντίληψη περιλαμβάνει τις δύο πλευρές του «αντιληπτού αντικειμένου» και του «αντιληπτικού ενεργήματος», έτσι και ο αριθμός είναι μια «συλλεγμένη μονάδα» (collectivium) αφενός, και το ενέργημα της συλλογής (collection) αφετέρου. Χωρίς το τελευταίο, ο αριθμός θα ήταν μια αφαίρεση, με τον τρόπο χορήγησής του να παραμένει τόσο ασαφής όσο η παραγωγή των Ιδεών του Πλάτωνα. Έτσι ο Husserl συνέχισε να διατηρεί τον στενότερο δυνατό δεσμό με την επιστήμη της ψυχολογίας, από τη στιγμή που αποκαθάρθηκε από τις «νατουραλιστικές» προκαταλήψεις της. Η υπερβατολογική φαινομενολογία και η υπερβατολογική ψυχολογία δεν ήταν πλέον δύο ξεχωριστοί επιστημονικοί κλάδοι.
Η ανθρωπολογική, εγκόσμια ποικιλία της συστοιχίας, προειδοποίησε ο Husserl, δεν πρέπει να συγχέεται με το υπερβατολογικό-φαινομενολογικό είδος. Γιατί όμως ήταν αναγκαία αυτή η προειδοποίηση; Δεν είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι δεν είναι πιθανόν να υποστούν οποιαδήποτε τέτοια σύγχυση απλώς και μόνο επειδή γνωρίζουν μόνο ένα τύπο συστοιχίας, δηλαδή αυτόν που ο Husserl μόλις χαρακτήρισε ανθρωπολογικό και εγκόσμιο; Πράγματι, όπως το είδε ο Husserl, αυτός ήταν ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι παρασύρθηκαν να αρνηθούν την ύπαρξη του προβλήματος. Σίγουρα η προειδοποίηση του Husserl προοριζόταν τόσο για προχωρημένους μαθητές όσο και για συναδέλφους φαινομενολόγους, μερικοί από τους οποίους τον είχαν ακολουθήσει πολύ στενά, αν και όχι πέρα από το «παράδοξο». Ο Χούσερλ έπρεπε να συνειδητοποιήσει ότι αυτός ο τρόπος άρνησης διαδόθηκε όχι μόνο μεταξύ των σχετικά νεοφερμένων στη φαινομενολογία. Όχι μόνο φιλόσοφοι διαφορετικών σχολών, αλλά πολλοί συνάδελφοι φαινομενολόγοι διαχώρισαν τη θέση τους μαζί του στο ζήτημα της εμμονικής του ριζοσπαστικοποίησης της μεθόδου της αναγωγής. Παρά τον ισχυρισμό για αυστηρή επιστημονική θεμελίωση κάθε γνώσης, υπάρχει αυτό που μπορούμε να αποκαλέσουμε το ανεξήγητο παράδοξο του ίδιου του Husserl. Μπορεί να είναι η παλιά ερώτηση για την έναρξη της φιλοσοφίας, την οποία όμως ο Husserl, ακριβώς, δεν θεμελίωσε στη φιλοσοφία. Ήταν περισσότερο σαν ένα «άλμα» στη φιλοσοφία από κάποια άλλη προέλευση. Κι όμως ήταν γνωστό ότι αποκήρυσσε τη μεταφυσική, και ορκιζόταν στον βιόκοσμο ως το «καθολικό θεμέλιο» για τη [20] γένεση όλων των πραγματικών και δυνατών νοημάτων. Απευθύνουμε το εξής ερώτημα στον Husserl:^23
Αν ο βιόκοσμος, ο πραγματικός κόσμος στον οποίο τόσο οι φιλόσοφοι όσο και οι μη φιλόσοφοι έχουν τη βάση τους για τη ζωή, είναι επίσης η μόνη βάση από την οποία αναδύεται όχι απλώς η ανώτερης τάξης επιστήμη, αλλά και η υψηλότερη σοφία της φιλοσοφίας, πώς παρακινήθηκε ο Husserl να επιτελέσει την epoche (εποχή), και να θέσει αυτόν τον κόσμο εκτός λειτουργίας, έτσι ώστε να επαναθεμελιώσει το νόημά του; Πού είναι η προέλευση της ελευθερίας του του αποχωρισμού του εαυτού του από αυτή τη περιεκτική πηγή ενάργειας; Πού είναι η προέλευση της ενόρασης για έναν άλλο, πιο ιερό και υγιή κόσμο, διαφορετικό από αυτόν τον γεμάτο κρίση, εγκόσμιο κόσμο; Θα μπορούσε να είχε πάρει το μάθημα από άλλη πηγή εκτός από αυτόν τον πολύτιμο πλανήτη; Όταν οι περισσότεροι άλλοι φιλόσοφοι δεν μπορούσαν να κάνουν αυτό το άλμα στο Λόγο, είχε την πίστη να ριψοκινδυνεύσει αυτό το άλμα. Γιατί, τελικά, ο Λόγος ήταν το μόνο πράγμα στο οποίο πίστευε.
^23 Το ερώτημα είναι δική μας διατύπωση. Ο Βέρνερ Μαρξ έθεσε μια παρόμοια ερώτηση, αλλά δεν ήταν στο συγκεκριμένο πλαίσιο του προβλήματος της συστοιχίας όπως το αναπτύξαμε εδώ. Βλ. W. Marx, «Vernunft und Lebenswet», στο Hermeneutik und Dialektik, ed. R. Bubner, K. Kramer, R. Wiehl (Tübingen: J.C.B. Mohr 1970), 224 ff.
Ο Husserl ήταν πεπεισμένος ότι το ισχυρό ξόρκι της φυσικής στάσης, που παίρνει τα πάντα ως αυτονόητα (self-evident), έπρεπε να σπάσει, για να δει το παράδοξο της συστοιχίας υποκειμένου-αντικειμένου υπό ένα νέο φως. Το παράδοξο, για να παραθέσω αυτή τη φορά τα λόγια του Husserl, συνίσταται στο γεγονός «ότι ο άνθρωπος (ή η ανθρωπότητα στην κοινοτική της ζωή) είναι υποκειμενικότητα για τον κόσμο και ταυτόχρονα υποτίθεται ότι είναι σε αυτόν με ένα αντικειμενικό και κοσμικό τρόπο.»^24 Η λέξη «για τον κόσμο» σημαίνει, πρέπει να το γνωρίζουμε αυτό τώρα, στέκομαι απέναντι του με τον τρόπο «απεμπλοκής» (“disengagement”) από αυτόν, σηματοδοτώντας έτσι ότι στην πραγματικότητα πάμε εναντίον του, δεν αποδεχόμαστε την ονομαστική του αξία. Ήταν επίσης πεπεισμένος ότι αυτό δεν ήταν πραγματικό παράδοξο, αλλά θα μπορούσε να επιλυθεί αλλάζοντας τη στάση μας, όπως η αλλαγή της ταχύτητας στην οδήγησή μας.
^24 Crisis, 262, υπογράμμιση δική μου.
Εν ολίγοις, το μόνο πιο δύσκολο θέμα, στο οποίο ακόμη και κάποιοι αφοσιωμένοι υποστηρικτές του Husserl, τον πρόδωσαν ήταν η αναζήτησή του για την απόλυτο προέλευση στη φιλοσοφία μέσω της προσφυγής στην υπερβατολογική αναγωγή. Ευτυχώς, οι Λογικές Έρευνες δεν χρειάστηκε να εγκλωβίσουν κανένα σε αυτό το θερμό σημείο. Δεν είναι περίεργο που οι άνθρωποι, ειδικά αυτά με τον περισσότερο αναλυτικό νου, ένιωθε πιο άνετα με τον πρώιμο Husserl.
[Kah Kyung CHO, History and Substance of Husserl’s /Logical Investigations/ in HUSSERL’S /LOGICAL INVESTIGATIONS/ IN THE NEW CENTURY: WESTERN AND CHINESE PERSPECTIVES edited by KWOK-YING LAU and JOHN J. DRUMMOND, 2007, Springer]
Created Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2024
HUSSERL: Zahavi | psychologism: a confusion of ideality and reality [Dan Zahavi - HUSSERL'S PHENOMENOLOGY, Stanford University Press Stanford, California, 2003]
The very possibility of /repeating /the same meaning in numerically different acts is in itself a sufficient argument to refute psychologism as a confusion of ideality and reality. If ideality were really reducible to or susceptible to the influence of the temporal, real, and subjective nature of the psychical act, it would be impossible to repeat or share meaning, just as it is impossible to repeat a concrete psychical act the moment it has occurred, not to speak of sharing it with others. (We can of course perform a /similar /act, but similarity is not identity.) But if this really were the case, scientific knowledge as well as ordinary communication and understanding would be impossible (Hua 18/194). Thus, Husserl can argue that psychologism entails a self-refuting skepticism. To attempt a naturalistic and empiristic reduction of ideality to reality is to undermine the very possibility of any theory, including psychologism itself.
As already mentioned, along with his rejection of psychologism Husserl also tries to specify the conditions that have to be fulfilled if knowledge is to be possible, and he distinguishes between two types of ideal and a priori conditions of possibility: the /objective /(logical) and the /subjective /(noetic) (Hua 18/240). The objective conditions are the fundamental principles, structures, and laws that constitute the a priori foundation for any possible theory and that cannot be violated without violating the very concept of theory. Husserl here mentions the demand for consistency and noncontradiction (Hua 18/119). More surprisingly, however, Husserl also calls atten-
/The Early Husserl / 11
tion to the so-called /noetic /conditions of possibility. These are the conditions that have to be fulfilled if we are to speak of realized knowledge in the subjective sense. If the knowing subject did not possess an ability to distinguish between truth and falsity, between validity and nonvalidity, fact and essence, evidence and absurdity, then objective and scientific knowledge would not have been possible either (Hua 18/240, 3/127). It might be tempting to ask if this does not lead Husserl back into a kind of psychologism, but obviously consciousness can be investigated by disciplines other than empirical psychology, and as Husserl emphasizes, he is not interested in real or causal conditions of possibility, but in ideal ones. That is, his aim is not to discover the factual psychological or neurological conditions that have to be fulfilled if members of Homo sapiens sapiens are actually and in fact to attain knowledge, but to explore the abilities that any subject (regardless of its empirical or material constitution) has to be in possession of if it is to be capable of knowledge (Hua 18/119, 240).
This opening toward subjectivity becomes even more manifest if one takes
the step from the /Prolegomena /to the second part of /Logische
Untersuchungen. /The central and positive task of the /Prolegomena /was
to show that objectivity and scientific knowledge presuppose ideality.
Husserl's distinction between the ideal and the real is in many ways similar to Gottlob Frege's distinction. But the very important difference between the phenomenological and the Fregean criticism of psychologism is that Husserl believed it to be necessary to follow up on this criticism by way of an analysis of intentionality, and this interest in subjectivity and the first-person perspective is not shared by Frege.^3
According to Husserl, psychologism can be radically overcome only if it is possible to present an alternative account of the status of logic and objectivity. But in order to do so, it is necessary to pay direct attention to the ideal objects themselves, and not merely make do with empty and speculative hypotheses. This requires a return to the things themselves, to base
12 /The Early Husserl/
our considerations only on that which is actually /given. /To phrase it differently, if we are to examine in a nonprejudicial manner what ideality or reality is, we need to pay attention to its experiential givenness. But in order to do so it will also be necessary to undertake an investigation of consciousness, since it is only in, or rather for, consciousness that something can appear. Thus, if we wish to clarify the true status of ideal logical principles or real physical objects we have to turn toward the subjectivity that experiences these principles and objects, for it is only there that they show themselves as what they are (Hua 19/9-13, 3/111, 3/53). Consequently, the answers to the fundamental questions that we find in epistemology and in the theory of science call for an 'unnatural' change of interest. Instead of paying attention to the objects, we must reflect on, thematize, and analyze the acts of consciousness. It is only in this way that we will be able to reach an understanding of the relation between the act of knowing and the object of knowledge (Hua 19/14).
Despite Husserl's strong criticism of psychologism, his interest in the fundamental problems of epistemology made it necessary for him to return to consciousness. Occasionally, /Logische Untersuchungen/ has been described as a deeply divided work: /Prolegomena zur reinen Logik /is characterized by the criticism of psychologism, whereas /Untersuchungen zur Phänomenologie und Theorie der Erkenntnis /culminates in a descriptive analysis of consciousness—but as Husserl writes in the new preface to the second edition of /Logische Untersuchungen, /the opposition is more apparent than real. We are dealing with a work consisting of a series of systematically related investigations that approach an increasingly complex level of reflection. And only a superficial reading could lead to the misunderstanding that the work should commit itself to a new type of psychologism (Hua 18/11, 19/535, 24/201). Although Husserl himself in the first edition had been so imprudent to characterize phenomenology as a /descriptive psychology/, he soon realized that this was a serious mistake (Hua 22/206-208), for he was interested neither in an analysis of the psycho-physical constitution of man, nor in an investigation of empirical consciousness, but in an understanding of that which intrinsically and in principle characterizes perceptions, judgments, feelings, and so forth (Hua 19/23, 357, 22/206-208).
Let me briefly summarize the account given so far. Husserl criticizes the psychologistic attempt to reduce ideality to psychical processes. A proper analysis shows the irreducible difference between the act of knowing and
/The Early Husserl /13
the object of knowledge (in this case, the laws of logic). This difference must be maintained, although there remains a connection between the two, a connection that an adequate analysis has to explore if it is not to make do with empty postulates. If one wants to understand ideality, one ultimately has to return to the conscious acts in which it is given. This return to subjectivity is not a relapse back into psychologism, however. First of all, there is no attempt to /reduce /the object to the acts, but only an attempt to understand the object in /relation /or /correlation /to the acts. Secondly, Husserl wants to /understand /and /describe /the a priori structure of these acts. He is not interested in a naturalistic /explanation /that seeks to uncover their biological genesis or neurological basis.
Created Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2024
ΧΟΥΣΕΡΛ: Ζαχάβι | ψυχολογισμός: σύγχυση ιδεατότητας και πραγματικότητας [Dan Zahavi - HUSSERL'S PHENOMENOLOGY, Stanford University Press Stanford, Καλιφόρνια, 2003]
Η ίδια η δυνατότητα επανάληψης του ίδιου νοήματος σε αριθμητικά διαφορετικά ενεργήματα είναι από μόνη της ένα επαρκές επιχείρημα για να αντικρούσουμε τον ψυχολογισμό ως σύγχυση ιδεατότητας και πραγματικότητας. Αν η ιδεατότητα αναγόταν ή υπόκειντο πραγματικά στην επίδραση της χρονικής, πραγματικής και υποκειμενικής φύσης του ψυχικού ενεργήματος, θα ήταν αδύνατο να επαναλάβουμε ή να μοιραστούμε το νόημα, όπως είναι αδύνατο να επαναλάβουμε ένα συγκεκριμένο ψυχικό ενέργημα τη στιγμή που έχει συμβεί, για να μην μιλήσουμε για τη μοιρασιά του με άλλα. (Μπορούμε φυσικά να επιτελέσουμε ένα όμοιοενέργημα, αλλά η ομοιότητα δεν είναι ταυτότητα.) Αλλά αν όντως ήταν έτσι, η επιστημονική γνώση καθώς και η συνηθισμένη επικοινωνία και κατανόηση θα ήταν αδύνατες (Hua 18/194). Έτσι, ο Husserl μπορεί να υποστηρίξει ότι ο ψυχολογισμός συνεπάγεται έναν αυτοδιαψευδόμενο σκεπτικισμό. Το να επιχειρήσουμε μία νατουραλιστική και εμπειριστική αναγωγή της ιδεατότητας στην πραγματικότητα σημαίνει να υπονομεύσουμε την ίδια τη δυνατότητα οποιασδήποτε θεωρίας, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του ψυχολογισμού.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, μαζί με την απόρριψη του ψυχολογισμού ο Husserl προσπαθεί επίσης να καθορίσει τις συνθήκες που πρέπει να πληρούνται εάν η γνώση πρόκειται να είναι δυνατή, και διακρίνει μεταξύ δύο τύπων ιδεατών και a priori συνθηκών δυνατότητας: τον αντικειμενικό (λογικό) και τον υποκειμενικό (νοητικό) (Hua 18/240). Οι αντικειμενικές συνθήκες είναι οι θεμελιώδεις αρχές, δομές και νόμοι που αποτελούν τα a priori θεμέλια για οποιαδήποτε δυνατή θεωρία, και αυτό δεν μπορεί να παραβιαστεί χωρίς να παραβιαστεί η ίδια η έννοια της θεωρίας. Ο Husserl εδώ αναφέρει την απαίτηση για συνέπεια και μη αντίφαση (Hua 18/119). Όλως παραδόξως, ωστόσο, ο Husserl εφιστά επίσης την προσοχή [11] στις λεγόμενες νοητικές (noetic) συνθήκες δυνατότητας. Αυτές είναι οι συνθήκες που πρέπει να εκπληρωθούν για να μιλάμε για πραγματοποιημένη γνώση με την υποκειμενική έννοια. Αν το γνωστικό υποκείμενο δεν κατείχε την ικανότητα να διακρίνει μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, μεταξύ εγκυρότητας και μη εγκυρότητας, γεγονότος και ουσίας, ενάργειας και παραλογισμού, τότε δεν θα ήταν δυνατή ούτε η αντικειμενική και επιστημονική γνώση (Hua 18/240, 3/127). Ίσως είναι δελεαστικό να ρωτήσουμε αν αυτό δεν οδηγεί τον Husserl ξανά σε ένα είδος ψυχολογισμού, αλλά προφανώς η συνείδηση μπορεί να διερευνηθεί από κλάδους άλλους από την εμπειρική ψυχολογία, και όπως τονίζει ο Husserl, δεν τον ενδιαφέρουν οι πραγματικές ή οι αιτιακές συνθήκες δυνατότητας, αλλά οι ιδεατές. Δηλαδή, σκοπός του δεν είναι να ανακαλύψει τις γεγονικές ψυχολογικές ή νευρολογικές συνθήκες που πρέπει εκπληρωθούν εάν τα μέλη του Homo sapiens sapiens πρόκειται, ενεργεία και γεγονικά, να αποκτήσουν γνώση, αλλά να εξερευνήσουμε τις ικανότητες που κάθε υποκείμενο (ανεξάρτητα από την εμπειρική ή υλική του σύσταση) πρέπει να κατέχει αν πρόκειται να είναι ικανό για γνώση (Hua 18/119, 240).
Αυτό το άνοιγμα προς την υποκειμενικότητα γίνεται ακόμη πιο φανερό αν μεταβούμε
από τα Προλεγόμενα στο δεύτερο μέρος των Logische
Untersuchungen. Το κεντρικό και θετικό έργο των Προλεγομένων ήταν
να δείξουν ότι η αντικειμενικότητα και η επιστημονική γνώση προϋποθέτουν την ιδεατότητα.
Η διάκριση του Husserl μεταξύ του ιδεατού και του πραγματικού είναι από πολλές απόψεις παρόμοια με τη διάκριση του Gottlob Frege. Αλλά η πολύ σημαντική διαφορά μεταξύ της φαινομενολογικής και της φρεγκεανής κριτικής του ψυχολογισμού, είναι ότι ο Husserl πίστευε ότι ήταν αναγκαίο να δοθεί συνέχεια σε αυτή την κριτική μέσω μιας ανάλυσης της αποβλεπτικότητας, και αυτό το ενδιαφέρον για την υποκειμενικότητα και την οπτική του πρώτου προσώπου δεν μοιράζεται από τον Frege.^3
Σύμφωνα με τον Husserl, ο ψυχολογισμός μπορεί να ξεπεραστεί ριζικά μόνο αν είναι δυνατό να παρουσιαστεί ένας εναλλακτικός απολογισμός του στάτους της λογικής και της αντικειμενικότητας. Αλλά για να γίνει αυτό, είναι αναγκαίο να δώσουμε απευθείας προσοχή στα ίδια τα ιδεατά αντικείμενα και όχι απλώς να αρκεστούμε με κενές και εικοτολογικές υποθέσεις. Αυτό απαιτεί μια επιστροφή στα ίδια τα πράγματα, να βασίσουμε [12] τις σκέψεις μας μόνο σε αυτό που είναι ενεργεία χορηγημένο. Για να το εκφράσουμε διαφορετικά, αν πρόκειται να εξετάσουμε με μη προκατειλημμένο τρόπο, τι είναι η ιδεατότητα ή η πραγματικότητα, πρέπει να δώσουμε προσοχή στη εμπειρική της χορήγηση. Αλλά για να γίνει αυτό θα χρειαστεί επίσης να αναλάβουμε μια διερεύνηση της συνείδησης, αφού είναι μόνο στην, ή μάλλον για την, συνείδηση που κάτι μπορεί να εμφανιστεί. Έτσι, αν θέλουμε να διασαφηνίσουμε το πραγματικό στάτους των ιδεατών λογικών αρχών ή των πραγματικών φυσικών αντικειμένων, πρέπει να στραφούμε προς την υποκειμενικότητα που βιώνει αυτές τις αρχές και τα αντικείμενα, γιατί μόνο εκεί δείχνουν τον εαυτό τους ως αυτό που είναι (Hua 19/9-13, 3/111, 3/53). Κατά συνέπεια, οι απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα που βρίσκουμε στη γνωσιολογία και στη θεωρία της επιστήμης καλούν για μια «αφύσικη» αλλαγή ενδιαφέροντος. Αντί να δίνουμε προσοχή στα αντικείμενα, πρέπει να αναστοχαστούμε, να θεματοποιήσουμε και να αναλύσουμε τα ενεργήματα της συνείδησης. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να φτάσουμε σε μια κατανόηση της σχέσης μεταξύ του ενεργήματος της γνώσης και του αντικειμένου της γνώσης (Hua 19/14).
Παρά την έντονη κριτική του Husserl στον ψυχολογισμό, το ενδιαφέρον του για τα θεμελιώδη προβλήματα γνωσιολογίας έκαναν αναγκαίο για αυτόν να επιστρέψει στη συνείδηση. Περιστασιακά, οι Logische Untersuchungen έχουν περιγραφεί ως ένα βαθιά διχασμένο έργο: τα Prolegomena zur reinen Logik χαρακτηρίζεται από την κριτική του ψυχολογισμού, ενώ οι Untersuchungen zur Phänomenologie und Theorie der Erkenntnis κορυφώνονται με μια περιγραφική ανάλυση της συνείδησης — αλλά όπως γράφει ο Husserl στο νέο πρόλογο στη δεύτερη έκδοση των Logische Untersuchungen, η αντίθεση είναι περισσότερο φαινομενική παρά πραγματική. Έχουμε να κάνουμε με ένα έργο που αποτελείται από μια σειρά συστηματικά σχετικών ερευνών που προσεγγίζουν ένα όλο και πιο σύνθετο επίπεδο αναστοχασμού. Και μόνο μια επιφανειακή ανάγνωση θα μπορούσε να οδηγήσει στην παρανόηση ότι το έργο θα έπρεπε να δεσμευθεί με έναν νέο τύπο ψυχολογισμού (Hua 18/11, 19/535, 24/201). Αν και ο ίδιος ο Husserl στην πρώτη έκδοση ήταν τόσο ασύνετος ώστε να χαρακτηρίσει τη φαινομενολογία ως περιγραφική ψυχολογία, σύντομα συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για σοβαρό λάθος (Hua 22/206-208), καθώς δεν ενδιαφερόταν ούτε για την ανάλυση της ψυχοφυσικής συγκρότησης του ανθρώπου, ούτε για μια διερεύνηση της εμπειρικής συνείδησης, αλλά για μια κατανόηση αυτού που εγγενώς και κατ' αρχήν χαρακτηρίζει τις αντιλήψεις, τις κρίσεις, τα συναισθήματα και ούτω καθεξής (Hua 19/23, 357, 22/206-208).
Επιτρέψτε μου να συνοψίσω εν συντομία τον απολογισμό που δόθηκε μέχρι τώρα. Ο Husserl επικρίνει την ψυχολογιστική προσπάθεια να αναχθεί η ιδεατότητα σε ψυχικές διεργασίες.Μια κατάλληλη ανάλυση δείχνει την μη αναγώγιμη διαφορά μεταξύ του ενεργήματος της γνώσης και [13] του αντικειμένου της γνώσης (σε αυτή την περίπτωση, τους νόμους της λογικής). Αυτή η διαφορά πρέπει να διατηρηθεί, αν και παραμένει μια σύνδεση μεταξύ των δύο, μια σύνδεση που πρέπει να διερευνήσει μια επαρκής ανάλυση αν δεν είναι να αρκεστούμε σε κενά αξιώματα. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε την ιδεατότητα, πρέπει να επιστρέψουμε τελικά στα συνειδητά ενεργήματα στα οποία δίνεται. Αυτή η επιστροφή στην υποκειμενικότητα δεν είναι όμως μια υποτροπή στον ψυχολογισμό. Πρώτα απ 'όλα, δεν υπάρχει προσπάθεια αναγωγής του αντικειμένου στα ενεργήματα, αλλά μόνο μια προσπάθεια κατανόησης του αντικειμένου στη σχέση του ή στη συστοιχία του με τα ενεργήματα. Δεύτερον, ο Husserl θέλει να κατανοήσει και να περιγράψει την a priori δομή αυτών των ενεργημάτων. Δεν ενδιαφέρεται για μια νατουραλιστική εξήγηση που επιδιώκει να αποκαλύψει τη βιολογική γένεση τους ή τη νευρολογική βάση τους.