Table of Contents Γιάννης Μηλιός, Δημήτρης Δημούλης, Γιώργος Οικονομάκης - Η θεωρία του Μαρξ για τον καπιταλισμό Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΕΡΟΣ Ι ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑ 1. Εισαγωγή: Σχετικά με το αντικείμενο της «Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας» του Μαρξ 1. Τα ώριμα οικονομικά έργα του Μαρξ 2. Το θεωρητικό υπόβαθρο: Η Μαρξική θεωρία της Ιστορίας (Ταξική πάλη και τρόποι παραγωγής) 3. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής ως έννοια-κλειδί για τη μελέτη της καπιταλιστικής οικονομίας και κοινωνίας 4. Το ζήτημα της θεωρίας της αξίας 5. Το αντικείμενο της Μαρξικής /Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας/: Προκαταρκτικές παρατηρήσεις 2. Ο Μαρξ απέναντι στον Ρικάρντο (Η θεωρία της αξίας του Μαρξ) 1. Εισαγωγή 2. Η «κλασική» ανάγνωση του Μαρξ 3. Η αξία ως σχέση ανταλλαγής 4. Η δομή της επιχειρηματολογίας του Μαρξ 5. Η «αφηρημένη εργασία» 6. Παρέκβαση: «Ουσία» και μορφή εμφάνισης. Μεθοδολογικές παρατηρήσεις 7. Η αξιακή μορφή και το χρήμα 7.1 «Η απλή, μεμονωμένη ή τυχαία μορφή της αξίας» 7.2 Ολική ή ανεπτυγμένη, γενική και χρηματική μορφή της αξίας 8. «Ουσία», περιεχόμενο και μορφή της αξίας 3. Χρήμα και κεφάλαιο (Η Μαρξική θεωρία του χρήματος και το κεφαλαιακό κύκλωμα) 1. Η διαμεσολαβούμενη από το χρήμα ανταλλαγή 2. Το χρήμα ως μέτρο (των αξιών), ως μέσο (κυκλοφορίας των εμπορευμάτων) και ως αυτοσκοπός («χρήμα») 3. Το χρήμα ως κεφάλαιο 3.1 Εισαγωγικά 3.2 Ένα ζήτημα μεθοδολογίας 3.3 Η έννοια του κεφαλαίου και η προέλευσή του εκ της υπεραξίας 4. Η κριτική του Μαρξ προς την ποσοτική θεωρία του χρήματος 4.1 Περιγραφή της ποσοτικής θεωρίας 4.2 Οι μη-μαρξιστικές κριτικές προς την ποσοτική θεωρία 4.3 Η προσέγγιση του Μαρξ στο πλαίσιο της θεωρίας της «απλής εμπορευματικής παραγωγής» 4.4 «Το χρήμα ως χρήμα» και η ποσοτική θεωρία 5. Σημείωση για τη σχέση ανάμεσα σε επιτόκιο και κέρδος 6. Η πίστη και το ζήτημα του εμπορευματικού χρήματος 6.1 Η αναπτυγμένη ανάλυση του Μαρξ 6.2 Η Μαρξική θεωρία απέναντι στις σύγχρονες προσεγγίσεις του πιστωτικού χρήματος 6.3 Παράρτημα: Σχετικά με τις αντιφάσεις της Κλασικής προσέγγισης ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ 4. Το πρόβλημα του φετιχισμού του εμπορεύματος 1. Εισαγωγή 2. Από τα φετίχ των «ιθαγενών» στην αλλοτρίωση και στον αντιανθρωπιστικό Μαρξισμό. Διαδρομές του φετιχισμού 2.1. Το φετίχ των εθνογράφων 2.2. Ο μετασχηματισμός του φετιχισμού στον Μαρξ (μεθοδολογική αναφορά) 2.3.1. Η φετιχιτικά «αλλοτριωμένη» κοινωνία (Λούκατς) 2.3.1.1. Διαλεκτική υποκειμένου-αντικειμένου και συνείδηση 2.3.1.2. Απορίες του ιδεαλισμού 2.3.2. Η συνέχεια του φετιχισμού 2.3.3. Η προσέγγιση του Πασουκάνις 2.3.3.1. Φετιχισμός, αστικό κράτος και δίκαιο 2.3.3.2. Οικονομισμός ή δομική ερμηνεία; 2.3.4. Η απόρριψη του φετιχισμού («Σχολή Αλτουσέρ») 2.3.4.1. Ο φετιχισμός του εμπορεύματος ως ιδεαλισμός Ι (Μπαλιμπάρ)^119 2.3.4.2. Ο φετιχισμός του εμπορεύματος ως ιδεαλισμός ΙΙ (Αλτουσέρ)^120 2.3.5. Ο «άλλος» φετιχισμός: Γκράμσι 3. Το ζήτημα του φετιχισμού στο /Κεφάλαιο /του Μαρξ 3.1. Ο τρόπος παρουσίασης της θεωρίας της αξίας στο /Κεφάλαιο /και ορισμένες συνέπειές του 3.2. Καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ιδεολογικές μορφές, «φετιχισμός»: Από τον φετιχισμό του εμπορεύματος στον φετιχισμό του κεφαλαίου 3.3. Θέση και έννοια του φετιχισμού στο /Κεφάλαιο/ 3.3.1. Ο φετιχισμός της κεφαλαιακής σχέσης 3.3.2. Συμπερασματικές παρατηρήσεις για τον φετιχισμό του εμπορεύματος 3.3.3. Μια παρατήρηση σε σχέση με τον κονστρουκτιβισμό 3.4. Φετιχισμός χωρίς ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους (ΙΜΚ); 3.5. Διαφάνεια άλλων τρόπων παραγωγής; 4. Ιδεολογία, φετιχισμός και πολιτική. Ορισμένα συμπεράσματα ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΙΜΕΣ: ΟΙ ΑΜΦΙΤΑΛΑΝΤΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 5. Συνολικό-κοινωνικό κεφάλαιο και γενικό ποσοστό κέρδους 1. Ατομικά κεφάλαια και συνολικό-κοινωνικό κεφάλαιο 2. Τιμές παραγωγής, ανταγωνισμός, μέσο κέρδος και μονοπώλιο 3. Η αναπαραγωγή του συνολικού-κοινωνικού κεφαλαίου 4. Ο «μετασχηματισμός» των αξιών σε τιμές παραγωγής 4.1 Η προσέγγιση του Μαρξ και η «ορθή λύση» του von Bortkiewicz 4.2. Τα νεορικαρδιανά γραμμικά συστήματα παραγωγής και η νεορικαρδιανή κριτική προς την μαρξική θεωρία της αξίας 6. Θεωρία της αξίας και γαιοπρόσοδος (Σμιθ - Ρικάρντο - Μαρξ: Συγκλίσεις και αντιγνωμίες) 1. Εισαγωγή 2. Καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και περιεχόμενο της προσόδου 3. Η λεγόμενη διαφορική πρόσοδος 3.1. Για τον ορισμό της διαφορικής προσόδου 3.2. Αγοραία τιμή, χειρότερη γη και διαφορική πρόσοδος 4. Η λεγόμενη απόλυτη πρόσοδος 4.1. Ο μαρξικός ορισμός της απόλυτης προσόδου 4.2. Το αναλυτικό πλαίσιο της «απόλυτης προσόδου» 4.3. Η απόλυτη πρόσοδος ως «πολιτική πρόσοδος»: Ταξικός συσχετισμός και μονοπωλιακή τιμή 5. Συμπεράσματα ΜΕΡΟΣ ΙV TO ΚΥΚΛΩΜΑ TOY ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΕΡΔΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ 7. Ο «νόμος της πτωτικής τάσης» του ποσοστού κέρδους 1. Εισαγωγή 2. Η επιχειρηματολογία του Μαρξ 3. Ο «νόμος της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους» ως /η /μαρξιστική θεωρία των οικονομικών κρίσεων 4. Η απόρριψη του μαρξικού «νόμου» 5. «Αποδοτικότητα κόστους» και ποσοστό κέρδους. Μια σημείωση σχετικά με τις διαμάχες γύρω από τον μαρξικό «νόμο» 8. H ιστορική μαρξιστική συζήτηση για τις οικονομικές κρίσεις και η θεωρητική της σημασία 1. Για το χαρακτήρα της «θεωρίας των κρίσεων» του Μαρξ 2. Οι κρίσεις ως ανισορροπίες ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση: Μη μαρξιστικές εκδοχές της θεωρίας της υποκατανάλωσης ως κριτικές στην κλασική θεωρία 3. Μαρξιστικές εκδοχές της υποκαταναλωτικής θεωρίας Ι: Η ρωσική θεωρητική σκηνή, 1880-1905 4. Μαρξιστικές εκδοχές της υποκαταναλωτικής θεωρίας ΙΙ: Η θεωρητική σκηνή στις γερμανόφωνες χώρες, 1895-1902 5. Η θεωρητική παρέμβαση του Τουγκάν-Μπαρανόφσκι 5.1 Μια σημείωση ιστορικού χαρακτήρα 5.2 Οι βασικές θέσεις του Τουγκάν-Μπαρανόφσκι 6. Θεωρητικές επιπτώσεις από την παρέμβαση του Τουγκάν-Μπαρανόφσκι 6.1 Μια παρατεταμένη διαμάχη 6.2 Ο μετασχηματισμός της ρωσικής θεωρητικής σκηνής 6.3 Η νέα ορθοδοξία σε Γερμανία και Αυστρία 6.4 Η αντεπίθεση των οπαδών της υποκατανάλωσης. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ 7. Η πολεμική του Νικολάι Μπουχάριν προς τη Ρόζα Λούξεμπουργκ: Περιοδικές κρίσεις υπερπαραγωγής που προκύπτουν από την πάλη των τάξεων 7.1 Η θεωρητική ιδιαιτερότητα της παρέμβασης του Μπουχάριν 7.2 Η επέκταση της ατομικής κατανάλωσης ως προϋπόθεση για την διευρυμένη καπιταλιστική αναπαραγωγή 7.3 «Μόνιμες κρίσεις δεν υπάρχουν»^226 7.4 Μια καταληκτική παρατήρηση για τις ιστορικές μαρξιστικές ερμηνείες των κρίσεων και την παρέμβαση Μπουχάριν 8. Παράρτημα: Ένα υπόδειγμα αναπαραγωγής με «τρίτα πρόσωπα» 9. Συμπεράσματα 9. Για μια μαρξιστική θεωρία των «κρίσεων υπερσυσσώρευσης» 1. Εισαγωγή 2. Εσωτερικοί-αναγκαίοι και εξωτερικοί καθορισμοί 3. Η έννοια της /απόλυτης υπερσυσσώρευσης /και το ποσοστό κέρδους 4. Παράγοντες που επηρεάζουν την αξιακή (οργανική) σύνθεση του κεφαλαίου 5. Η διευρυνόμενη καπιταλιστική αναπαραγωγή και ο υπερπροσδιορισμός της από την πάλη των τάξεων 10. Επίλογος: Για το χαρακτήρα της μαρξικής θεωρίας: Ο «ρικαρδιανός Μαρξισμός» και ο ρόλος του Φ. Ένγκελς ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Κατάταξη σύμφωνα με το ελληνικό αλφάβητο)